درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: دسته بندی احادیث نماز جمعه

مقـدمـه: کلام در باب وجوب نماز جمعه بود. در جلسات قبل ادله و آیات و روایات را بحث نمودیم و در نتیجه هم متوقف شدیم و نمی‌توانیم در مورد نماز جمعه در زمان غیبت حکم کنیم. اما به سبک دیگری روایات را بررسی می‌نماییم.

دسته بندی روایات: آیت الله خوئی در هنگام بررسی روایات مسائل، آن روایات را دسته بندی می‌کند و جداگانه بررسی می‌کند. روایات مربوط به نماز جمعه شش طایفه است. یک طایفه می‌فرماید نماز جمعه واجب است و هیچ قید و شرطی نمی‌آورد. این روایات خیلی هم زیاد هستند. مانند روایت 1 و 3 و 6 و 16 و 17 و 22 و 23 و 24 و 28 از باب یک.

یک طایفه روایاتی است که می‌فرماید نماز جمعه بر زن‌ها واجب نیست که مفهومش اینست که بر مردان واجب اشت. مانند روایات 4 و 5 باب یک.

یک طایفه روایاتی است که می‌فرماید هر کس فاصله‌اش از دو فرسخ بیشتر است نماز جمعه بر او واجب نیست که مفهومش اینست کمتر از دو فرسخ واجب است.

یک طایفه روایاتی است که می‌فرماید اگر امام معصوم حضور داشت نماز جمعه واجب است و مفهومش اینست اگر امام غایب بود نماز جمعه واجب نیست مانند روایات 8 و 12 باب یک.

یک طایفه روایتی است که می‌فرماید هر امامی بود چه شیعه یا سنی، نماز جمعه واجب است و در غیر این صورت واجب نیست. مانند روایات 4 و 9 و 11 از باب دو و روایات 3 و 4 باب سه.

یک طایفه روایاتی است که می‌گوید امام معصوم ع شرط نیست.

بررسی روایات: تعداد روایات هم معمولا خیلی زیاد است و البته تعدادی هم ضعیف است اما نظر به تعداد زیاد روایات، نیازی به بررسی سندی نیست. چون روایات مستفیض است.

این روایات را می‌توان این گونه جمع نمود که بگوییم روایات دسته اول می‌خواهد بگوید نماز جمعه واجب است اما از جهت شرایط و زمان وجوب، در مقام بیان نیست.

روایاتی هم که می‌گوید نماز جمعه بر زنان وجب نیست، در مقام بیان این نیست که نماز جمعه با چه شرایطی بر مردان واجب است. پس این دسته با دسته اول منافاتی ندارد.

روایاتی هم که می‌فرماید بر بیش از دو فرسخ واجب نیست اما این روایات هم در مقام بیان شرایط ساکت است و این دسته هم با قبلی تنافی ندارد و هر سه دسته در مقام بیان اصل وجوب هستند.

دسته بعدی روایات می‌فرماید وقتی امام عادل باشد نماز جمعه واجب است. این دسته، همه دسته های قبل را قید می‌زند و تخصیص می‌زند و شرط وجوب را حضور امام معصوم ع می‌داند و اگر امام یا نایب او نبود نماز جمعه واجب نیست.

دسته بعدی روایات می‌فرماید اصلا امام معصوم شرط نیست و هر کس می‌تواند نماز جمعه بخواند، باید نماز اقامه شود. این روایات هم تعارضی ندارد زیرا معنای روایات اینست که شرط وجوب نماز جمعه امام معصوم و نایب امام است و این روایات می‌خواهد بگوید ائمه ع به شیعیان اذن داده‌اند بخوانید. یعنی شرط نماز جمعه حضور امام ع یا اذن امام ع است و امام الان به شیعیان اجازه داده است. پس این روایات هم منافاتی ندارد.

دسته دیگر هم می‌فرمود مطلق امام اعم از شیعه و سنی که باشد باید نماز جمعه خواند. این دسته را چند صورت می‌توان توجیه نمود. یکی این که گفته شود نماز را جایی می‌توان خواند که حد خدا جاری شود. حد را هم معمولا امام یا نایب امام می‌تواند اجرا کند. اگر روایات در جایی بفرماید نماز جمعه بخوانید که اهل سنت آن جا حد جاری می‌کنند، این از باب تقیه است.

با این دسته بندی می‌توان تعارض روایات را حل نمود که روایات در زمان حضور با بسط ید امام واجب عینی است و در زمان غیبت هم ائمه اذن داده‌اند که می‌توانید نماز جمعه را بخوانید. نه این که واجب باشد.