درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: حکم نماز جمعه و اصول عملیه

مقـدمـه: بحث در وجوب نماز جمعه بود. جمع بندی بحث نماز جمعه تا حالا این شد که آیه دلالتی بر وجوب ندارد و روایاتی هم که مطرح شده است ما را به وجوب تخییری می‌رساند. با این مقدار تفحص و بحث، نمی‌شود حکم خداوند را کشف نمود. زیرا حکم مهم است و نباید تشریع نمود. در چنین مواردی، احتیاط، به توقف است. زیرا هم قائل به حرمت و هم قائل به وجوب عینی و هم وجوب تخییری داریم. در چنین مواردی باید فتوا به حد توقف داد.

ادله فقاهتی در مسئله: اما اگر دست ما از ادله اجتهادی کوتاه شد و ما چیزی نفهمیدیم، کما این که الان هم برای ما همین گونه است.

اگر کسی بگوید ما یک ادله عامه و عموماتی داریم که می‌فرماید بر هر مسلمانی، روزی هفده رکعت واجب است. روز جمعه شک می‌کنیم هفده رکعت بر ما واجب است یا پانزده رکعت؟ اصل اینست که به عمومات عام تمسک کنیم و بگوییم هفده رکعت واجب است. پس اگر سراغ عمومات برویم باید اینگونه بگوییم.

ولکن اگر یک عموماتی داریم که یک بار نقض شده است بار دیگر هم راحت نقض می‌شود. ما می‌دانیم این عموماتی که می‌فرمود هر مسلمانی باید هفده رکعت نماز بخواند، در زمان رسول خدا و امیرالمومنین، این عام تخصیص خورده است و روز جمعه پانزده رکعت نماز می‌خواندند. پس شاید الان هم تخصیص بخورد. مضاف بر این که ما شاید بگوییم روز جمعه هم 17 رکعت نماز واجب است، فقط 2 رکعت آن خطبه است. پس عموم عام باقی است فقط دو رکعت آن را به صورت دیگری می‌خوانند.

دلیل دیگر آنست که کسی بگوید در زمان پیامبر اکرم نماز جمعه واجب بوده و الان در زمان غیبت شک داریم واجب است یا خیر، استصحاب بقای جمعه می‌کنیم.

اما اگر سراغ سایر اصول عملیه برویم، گاهی می‌گوییم شک داریم نماز ظهر واجب است یا نماز جمعه، در این صورت می‌گوییم شک در مکلف به است و باید احتیاط نمود و هر دو واجب است.

اما اگر شک در این باشد که نمی‌دانیم نماز جمعه واجب است یا نماز جمعه حرام است، در اینجا باید دو برائت جاری کنیم، یکی برائت از وجوب و یکی هم برائت از حرمت که نتیجه برائت است. ما اصلی به نام اصالت التخییر نداریم.

اما اگر شک کردیم روز جمعه نماز ظهر واجب است یا نماز جمعه به صورت تخییری واجب است. که این شک بین تعیین و تخییر است. عقل می‌گوید حتما نماز ظهر بخواند اما شرع می‌گوید در اینجا خود تعیین نوعی کلفت و مشقت است. تعیین برداشته می‌شود، یعنی نتیجه برائت نقلی در تعیین، تخییر نماز جمعه است.