درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: روایات نماز جمعه

مقـدمـه: از این جلسه روایات باب صلاه جمعه را بررسی می‌نماییم. بحث در این است که آیا نماز جمعه واجب است یا خیر و این که اگر واجب است، به نحو تعیینی واجب است یا به نحو تخییری واجب است؟ و این که شرط صحت نماز جمعه، حضور امام معصوم است یا خیر؟ بیان نمودیم دلالت آیه را نپذیرفتیم، اجماع هم مفید حال ما نبود. فلذا کار به روایات رسید.

بررسی روایات: در ذیل روایات باب حکم نماز جمعه را بررسی می‌نماییم؛

"مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ ع قَالَ: إِنَّمَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى النَّاسِ مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَى الْجُمُعَةِ خَمْساً وَ ثَلَاثِينَ صَلَاةً مِنْهَا صَلَاةٌ وَاحِدَةٌ فَرَضَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي جَمَاعَةٍ وَ هِيَ الْجُمُعَةُ وَ وَضَعَهَا عَنْ‌ تِسْعَةٍ عَنِ الصَّغِيرِ وَ الْكَبِيرِ وَ الْمَجْنُونِ وَ الْمُسَافِرِ وَ الْعَبْدِ وَ الْمَرْأَةِ وَ الْمَرِيضِ وَ الْأَعْمَى وَ مَنْ كَانَ عَلَى رَأْسِ فَرْسَخَيْنِ." [1]

بررسی سندی: چنین روایاتی که شیخ صدوق از زراره نقل می‌کند، حدیث معلق است. یعنی ابتدای روایت حذف شده و انتهای روایت باقی است. اما با عنایت به مشیخه‌ی شیخ صدوق، روایت صحیحه است.

بررسی دلالی: روایت می‌فرماید خداوند سی و پنج نماز را واجب کرده است که یکی جمعه است، حکم وجوب جمعه کشف می‌شود. و این که می‌فرماید از این نه گروه برداشته شده است، یعنی بر بقیه باقی است. این روایت بر وجوب نماز جمعه دلالت می‌کند.

"قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‌ مَنْ أَتَى الْجُمُعَةَ إِيمَاناً وَ احْتِسَاباً اسْتَأْنَفَ الْعَمَلَ."[2]

هر کسی که به نماز جمعه برود و ایمان داشته باشد، تمام گناهانش بخشیده می‌شود و دوباره باید از اول شروع کند.

بررسی سندی: حدیث سند ندارد و فاقد اعتبار است.

بررسی دلالی: این روایت ربطی به بحث ما ندارد و دلالتی بر وجوب نماز جمعه ندارد.

"وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ فِي وَصِيَّةِ النَّبِيِّ لِعَلِيٍّ ع قَالَ: لَيْسَ عَلَى النِّسَاءِ جُمُعَةٌ وَ لَا جَمَاعَةٌ إِلَى أَنْ قَالَ وَ لَا تَسْمَعُ الْخُطْبَةَ."[3]

بر بانوان نه نماز جمعه است و نه نماز جماعت.

بررسی دلالی: از این روایت استفاده نمی‌شود که حالا وقتی بر زن‌ها واجب نیست، بر مردان واجب است. این مفهوم لقب است و اضعف مفاهیم است.

"قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع‌ لَيْسَ عَلَى النِّسَاءِ أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ وَ لَا جُمُعَةٌ (وَ لَا جَمَاعَةٌ) الْحَدِيث‌"[4]

بر زن‌ها اذان و اقامه و نماز جمعه نیست.

بررسی دلالی: مراد از روایت اینست که بانوان بالای گلدسته بروند و اذان بگویند.

"وَ فِي عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالا سَمِعْنَا أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ ع يَقُولُ‌ مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثاً مُتَوَالِيَاتٍ بِغَيْرِ عِلَّةٍ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ."[5]

هر کس سه هفته متوالی بدون علت نماز جمعه را ترک کند، خداوند دلش را مهر می‌زند (قساوت قلب)

بررسی دلالی: این روایت اخلاقی است و دلالتی بر وجوب نماز جمعه ندارد.

"وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُصَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ: جَاءَ أَعْرَابِيٌّ إِلَى النَّبِيِّ ص يُقَالُ لَهُ قُلَيْبٌ- فَقَالَ لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ- إِنِّي تَهَيَّأْتُ إِلَى الْحَجِّ كَذَا وَ كَذَا مَرَّةً فَمَا قُدِّرَ لِي فَقَالَ لِي يَا قُلَيْبُ عَلَيْكَ بِالْجُمُعَةِ فَإِنَّهَا حَجُّ الْمَسَاكِينَ."[6]

بر شما باد به نماز جمعه، زیرا نماز جمعه حج مسکین‌ها است.

بررسی دلالی: این روایت هم دلالتی بر بحث ما ندارد.

"قَالَ وَ قَالَ النَّبِيُّ ص‌ إِنَّ اللَّهَ كَتَبَ عَلَيْكُمُ الْجُمُعَةَ فَرِيضَةً وَاجِبَةً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ."[7]

بررسی سندی: روایت مرسله است و اعتباری ندارد.

بررسی دلالی: دلالت روایت بسیار خوب است.

روایت اولی که خواندیم کافی بود و باقی روایات فایده‌ای بر بحث ما نداشت.