درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: نقل اقوال در حکم نماز جمعه

مقـدمـه: کلام در باب آیه شریفه سوره جمعه و دلالت آن بر نماز جمعه بود. احتمالات کلمه "ذکر الله" را مطرح نمودیم و یک احتمال هم این است که برخی "ذکر الله" در آیه را خطبه نماز جمعه تفسیر نموده‌اند.

شأن نزول آیات انتهایی سوره جمعه: سه آیه‌ی انتهایی سوره جمعه با هم نازل شده است و بدین شرح است:

﴿يَأَيهُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا نُودِىَ لِلصَّلَوةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْاْ إِلىَ‌ ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذَرُواْ الْبَيْعَ ذَالِكُمْ خَيرٌْ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ(9)[1] فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَوةُ فَانتَشِرُواْ فىِ الْأَرْضِ وَ ابْتَغُواْ مِن فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْكُرُواْ اللَّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكمُ‌ْ تُفْلِحُونَ(10)[2] وَ إِذَا رَأَوْاْ تجَِرَةً أَوْ لهَْوًا انفَضُّواْ إِلَيهَْا وَ تَرَكُوكَ قَائمًا قُلْ مَا عِندَ اللَّهِ خَيرٌْ مِّنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجَارَةِ وَ اللَّهُ خَيرُْ الرَّازِقِينَ(11)﴾[3]

از این شأن نزول فهمیده می‌شود، وقتی این سه آیه نازل شد، قبل از این آیات نماز جمعه واجب بوده و پیامبر نماز جمعه می‌خوانده است. پس این آیات در مقام این نیست که بگوید نماز جمعه واجب است، زیرا از قبل واجب بوده است و آیات فقط می‌فرماید بنشینید و خطبه‌های پیامبر(ص) را گوش کنید.

اقوال در مسئله: مرحوم صاحب وسائل فرموده است دویست روایت در باب وجوب نماز جمعه در زمان غیبت داریم که در آینده بررسی خواهیم نمود. اقوال در مسئله نیز چند صورت است:

یک قول اینست که شرط وجوب نماز جمعه حضور امام معصوم(علیهم السلام) است اما ائمه به شیعیان اذن داده‌اند اگر خطری در کار نبود، نماز جمعه اقامه شود.

کلمات و فتاوی فقها: عبارات فقها را از کتاب جواهر جلد یازدهم نقل می‌نماییم. مرحوم صاحب جواهر می‌فرماید این از ضروریات مذهب شیعه است که اگر سلطان عادل (امام معصوم(علیهم السلام)) باشد نماز جمعه واجب است.

نظر شیخ طوسی در کتاب خلاف: "من شرط انعقاد الجمعة الإمام أو من يأمره الإمام بذلك من قاض أو أمير و نحو ذلك، و متى أقيمت بغير أمره لم تصح"[4] شرط انعقاد جمعه اینست که امام معصوم(علیهم السلام) یا کسی که از طرف امام ماذون است وجود داشته باشد. اگر نماز جمعه بدون اجازه امام معصوم اقامه شود، صحیح نیست. پس شیخ طوسی معتقد است امام معصوم(علیهم السلام) شرط نماز جمعه است.

سپس صاحب جواهر می‌فرماید: "هي كما ترى صريحة في نفي العينية بدونهما، فلا يضر احتمالها الوجوب التخييري أو توقف المشروعية على ذلك"[5] این کلام شیخ طوسی همان گونه که می‌بینید صریح است در این که اگر امام معصوم و نایب خاص نبود، نماز جمعه قطعا واجب عینی نیست. پس منافاتی ندارد که بگوییم واجب تخییری است.

سپس مرحوم صاحب جواهر از شیخ طوسی نقل نموده که وی در مبسوط فرموده است: "ففي المحكي عن مبسوطة أنه اشترط في أول الباب السلطان العادل أو من يأمره، ثم قال بعد ذلك: «و لا بأس أن يجتمع المؤمنون في زمان الغيبة بحيث لا ضرر عليهم فيصلون بخطبتين، فان لم يتمكنوا من الخطبة صلوا جماعة ظهرا أربع ركعات»‌" شرط نماز جمعه وجود سلطان عادل است و مراد از سلطان عادل امام معصوم است. و اشکالی ندارد مومنین در زمان غیبت اگر خطری برای آن‌ها نبود، با دو خطبه نماز بخوانند. اما اگر نمی‌توانند خطبه بخوانند، باید نماز ظهر بخوانند.

در کتاب نهایه شیخ طوسی هم آمده است: اگر شرایط نماز جمعه باشد، همه باید بروند مثلا یکی از شرایط نماز جمعه وجود امام معصوم یا حضور کسی است که امام او را برای نماز تعیین کرده است. در زمان غیبت هم اگر خطری ندارد مومنین می‌توانند نماز جمعه بخوانند.