ادامه نکته دوّم: اقوال در مسأله

موضوع: ادامه نکته دوّم: اقوال در مسأله

بیان شد در این زمینه دو نظریّه میان فقهاء و اصولیّون وجود دارد: مشهور قائل به کاسریّت اعراض مشهور قدماء از یک روایت معتبر بوده و بعضی قائل به عدم کاسریّت اعراض مشهور قدماء از یک روایت معتبر می باشند.

بیان گردید برای روشن شدن زوایای بحث لازم است کلام محقّق نائینی و شهید صدر «رحمة الله علیهما» از طرفداران کاسریّت اعراض مشهور قدماء و کلام محقّق خویی «رحمة الله علیه» از مخالفین کاسریّت مطرح گردد. کلام محقّق نائینی «رحمة الله علیه» مطرح گردید. در ادامه به بیان کلام شهید صدر «رحمة الله علیه» و بررسی مفاد کلام محقّق نائینی و کلام شهید صدر «رحمة الله علیه» خواهیم پرداخت.

بیان کلام شهید صدر «رحمة الله علیه»

ایشان در بحوث می فرمایند[1] : «المسألة المعروفة بإعراض المشهور عن خبر الصحیح، فإنّه یوجب سقوطه عن الحجّیّة اذا لم یکن إعراضاً اجتهادياً منشؤه إعمال قواعد التعارض مثلًا، فإذا كانت الرواية المعرض عنها صحيحة سنداً و واضحة دلالة و مذكورة في كتب مشايخ الرواية عندنا و ليس لها معارض و مع هذا أعرض عنها المشهور، حينئذٍ يكون إعراضهم عن العمل بها مع كونها واجدة لأسباب الوثاقة، لا وجه له إلّا اطلاعهم على نكات اقتضت منهم الاعراض، فاقتضی سقوطها عن الحجّیّة، خصوصاً اذا کان هذا الاعراض من قبل الأقدمين من علمائنا القريبين من عصر النصوص، فإنّ اطلاعهم و إعراضهم يشكّل أمارة أقوى كاشفيةً من الرواية المعرض عنها، فلذلك تقدّم عليها و من هنا قلنا إنّ إعراض المشهور عن العمل برواية يسقطها عن الاعتبار».

بررسی مفاد کلام محقّق نائینی و شهید صدر «رحمة الله علیهما»

با بررسی کلام محقّق نائینی و شهید صدر «رحمة الله علیهما» دو نکته روشن می شود:

اوّل آنکه ایشان برای کاسریّت اعراض مشهور، یک شرط اشتراکی مطرح نموده اند و هر کدام نیز یک شرط اختصاصی مطرح می نمایند.

شرط اختصاصی که در کلام شهید صدر «رحمة الله علیه» مطرح شده است، اجتهادی نبودن اعراض مشهور و عدم استناد آن به مثل إعمال قواعد باب تعارض است. ایشان در این زمینه فرمودند[2] : «لم یکن اعراضاً اجتهادیّاً منشؤه اعمال قواعد التعارض مثلاً»؛

امّا شرط اختصاصی که در کلام محقّق نائینی «رحمة الله علیه» مطرح شده است، در مرأی و مسمع مشهور بودن روایت می باشد . ایشان در این زمینه فرمودند[3] : «و یکون الروایة بمرأی و مسمعٍ منهم حتّی یثبت اعراضهم عنها»؛

و امّا شرط مشترکی که در کلام آنها مطرح شده است، قدمائی بودن شهرت می باشد. محقّق نائینی «رحمة الله علیه» با عبارت «لكن ذلك مشروط بكون الشهرة قدمائیة»[4] به این شرط تصریح می نمایند و شهید صدر «رحمة الله علیه» در تقریرات آیت الله شاهرودی «رحمة الله علیه» با عبارت «و من مصاديق ذلك المسألة المعروفة بإعراض المشهور عن خبر صحيح، فانَّه يوجب سقوطه عن الحجية إذا كانت الشهرة من قبل الأقدمين من علمائنا القريبين لعصر النصوص و لم يكن تفسير مدركیّ اجتهادیّ واضح لفتاواهم»[5] به این شرط تصریح می نمایند.

بله، شهید صدر در تقریرات عبد الساتر، قدمائی بودن شهرت را در کاسریّت اعراض مشهور شرط ندانسته و عبارت «خصوصاً اذا کان هذا الاعراض من قبل الاقدمین»[6] به این مطلب اشاره می نمایند.

به نظر می رسد اضافه شرط سوّم از کلام برخی تلامذه محقّق عراقی یعنی مرحوم شیخ ابراهیم کرباسی در منهاج الاصول استفاده شده است که به هر سه شرط، اشاره نموده و می فرمایند[7] : «و اما الكلام في ان‌ الشهرة هل‌ تكون‌ كاسرة و موهنة للخبر المخالف ام لا؟ اما بالنسبة الى السند فكونها موهنة مشروط بثلاثة شروط: الاول ان تكون الشهرة من القدماء لا من المتأخرين، اذ لو كانت من المتأخرين لا تضر بالرواية؛ الثانى ان تكون الرواية بمسمع و بمرأى من القدماء، فلو لم تكن عندهم و حصل فيما بعد كالاشعثيات و دعائم الاسلام و فقه الرضوي و حصل الإعراض لعدم حصوله فيما بين ايديهم، لا يكون اعراضهم مخلا؛ الثالث ان لا يكون إعراضهم عن الروايات لاجل عدم توثيق رجال السند. فلو فرضنا انه كان بنظرنا ثقات، فلا يضر اعراضهم و باجتماع هذه الامور لا اشكال في كون الشهرة كاسرة».