1403/09/18
بسم الله الرحمن الرحیم
ادامه پاسخ از پرسش دوّم
موضوع: ادامه پاسخ از پرسش دوّم
پرسش دوّم این بود که آیا اعراض مشهور از خبر ثقه در مقام استناد، موجب خروج خبر ثقه از موضوع حجّیّت و یا موضوع وجوب عمل به خبر واحد ثقه می شود یا خیر؟ بیان شد ذیل این پرسش استطراداً این بحث نیز مطرح خواهد گردید که آیا عمل مشهور به خبر ضعیف السند، جابر ضعف سند آن می باشد یا خیر؟ لذا شایسته است این بحث ذیل دو جهت مطرح گردد. بحث از جهت اوّل یعنی جابریّت ضعف سند به واسطه شهرت بیان گردید. در ادامه به بیان جهت دوّم یعنی کاسریّت اعراض مشهور خواهیم پرداخت.
جهت دوّم: کاسریّت اعراض مشهور
در این جهت بحث از آن است که آیا اعراض مشهور از عمل به روایتی که به لحاظ سند صحیح می باشد موجب تضعیف این روایت می گردد یا خیر؟ در این راستا ذکر چند نکته لازم است.
نکته اوّل: مقصود از اعراض مشهور و وجه اعراض مشهور
بحث راجع به اعراض و رویگردانی مشهور از عمل به روایتی است که از سندی معتبر برخوردار است؛ به گونه ای که مشهور قدماء به سایر روایات منقوله با همین سند عمل نموده اند، ولی در خصوص این روایت به جهتی یا اصل صدور این خبر از معصوم (ع) را دچار اختلال می دانند و یا جهت صدور آن را؛
سه دلیل برای رویگردانی فقهاء از عمل به یک روایت معتبر متصوّر می باشد:
دلیل اوّل، وجود قرینه ای لفظی یا لبّی در دست مشهور قدماء که یا دلالت بر عدم صدور این روایت دارد و یا دلالت بر صدور این روایت به جهت خاصّی همچون تقیّه؛
دلیل دوّم، قرینه ای خارجیّه و عملی در دست مشهور قدماء بوده که دلالت بر عدم صدور این روایت یا صدور آن به جهت خاصّی مثل تقیّه دارد مثل اینکه به طریقی معتبر یا متواتر به قدماء و من یقرب عصر المعصومین علیهم السلام رسیده است که اصحاب ائمّه علیهم السلام در عصر حضور ایشان به این روایت اعتنا و عمل ننموده اند؛
و دلیل سوّم، حدس و اجتهاد قطعی قدماء بر عدم اعتبار این روایت می باشد، مثلاً بر اساس اجتهاد مشهور قدماء، مضمون روایت به لحاظ سیاق آن نمی توانسته است از معصوم (ع) صادر گردد.
نکته دوّم: اقوال در مسأله
در این زمینه دو نظریّه میان فقهاء و اصولیّون وجود دارد: مشهور قدماء قائل به کاسریّت اعراض مشهور قدماء از یک روایت معتبر بوده و بعضی قائل به عدم کاسریّت اعراض مشهور قدماء از یک روایت معتبر می باشند.
برای روشن شدن زوایای بحث لازم است کلام محقّق نائینی و شهید صدر «رحمة الله علیهما» از طرفداران کاسریّت اعراض مشهور قدماء و کلام محقّق خویی «رحمة الله علیه» از مخالفین کاسریّت مطرح گردد.
بیان کلام محقّق نائینی «رحمة الله علیه»
ایشان در اجود التقریرات می فرمایند[1] : «لا ریب فی ان إعراض المشهور عن روایة صحیحة فی نفسها و فتواهم بخلافها یوجب الوثوق باطلاعهم على خلل فی الروایة من حیث الصدور أو جهته، فیخرج الخبر بذلك عن ما یوثق بصدوره لبیان الحكم الواقعی، فلا یكون حجة؛ لكن ذلك مشروط بكون الشهرة قدمائیة أولًا و بكون الروایة بمرأى و مسمع منهم حتى یثبت إعراضهم عنها ثانیا، فمثل الأخبار الأشعثیات و اخبار دعائم الإسلام و الفقه الرضوی و نحوها مما لم تصل إلیها أیدی القدماء إذا كان فیها خبر صحیح و قد أفتى المشهور من القدماء على خلافه لا یسقط عن الحجیة، لأن فتواهم بالخلاف مع عدم وصول الخبر إلیهم لا یوجب الاعراض عنه كما هو واضح؛ و بأن لا یكون فتواهم على الخلاف من جهة عدم وثاقة الروایة عندهم ثالثا، إذ لو كان مستند إعراضهم هو ذلك و قد علمنا خطأهم فیه و كون الروایة موثوقا بها، فلا یكون فتواهم بالخلاف موجبة لعدم الوثوق بالصدور كما لا یخفى؛ فالمیزان فی الموهنیة هو ارتفاع الوثوق بالصدور كما ان المیزان فی الجابریة هو وجوده؛
و اما من حیث الدلالة فالذی اخترناه سابقا هو عدم موهنیة اشتهار الخلاف للظهور، فإن موضوع الحجیة من جهة الدلالة هو الظهور و هذا لا ینثلم باشتهار الخلاف، إذ غایة ما یوجبه الاشتهار هو الظن الخارجی بعدم إرادة الظهور و ذلك أجنبی عن موضوع الحجیة بالكلیة و لكن الإنصاف عدم استقامة ذلك، إذ كون الظهور بمرأى و مسمع من القدماء و عدم اعتمادهم علیه بل فتواهم بخلافه یوجب الظن الاطمئنانی باطلاعهم على قرینة توجب إرادة خلاف الظاهر، إذ لو لا ذلك، لما كان لإعراضهم عن الظهور وجه أصلا، فالشهرة و إن لم تكن حجة على الحكم الابتدائی، لاحتمال استناد المشهور إلى ما لا نعتمد علیه إلا انها إذا كانت على خلاف الظهور الّذی هو بمرأى منهم و مسمع توجب حمل الظاهر على خلافه و لا أقل من ان توجب عدم حجیة الظاهر فی مورد الشهرة، لكون حجیته حینئذ مشكوكة و على كل حال لا یكون حجة مع الشهرة على الخلاف؛
(و بالجملة) لیس حال الشهرة حال غیرها من الظنون إذا كانت على خلاف الظاهر، فإن الأولویة الظنیة مثلا إذا حصل منها ظن على خلاف الظاهر، فلا یكون ذلك الا ظنا بعدم إرادة الظهور واقعا و هذا لا یوجب سقوط الظهور عن الحجیة على ما هو المحقق».
