ادامه منجّزیّت علم اجمالی

موضوع: ادامه منجّزیّت علم اجمالی

بیان شد شیخ انصاری «رحمة الله علیه»، منجِّزیّت علم اجمالی به صدور اکثر اخبار واحد ثقه از معصومین علیهم السلام را مورد اشکال قرار دادند و مرحوم محقّق خراسانی در مقام پاسخ از این اشکال بر آمده و مرحوم محقّق خویی نیز در مقام توضیح پاسخ مرحوم محقّق خراسانی بر آمدند. همچنین نقد اجمالی و نقد تفصیلی شهید صدر «رحمة الله علیه» بر پاسخ محقّق خراسانی و توضیح محقّق خویی «رحمة الله علیهما» اجمالاً بیان گردید. در ادامه به نقد و بررسی فرمایش شهید صدر «رحمة الله علیه» خواهیم پرداخت.

بیان استاد معظّم

همانطور که گذشت، فرمایش شهید صدر «رحمة الله علیه» به دو ادّعا باز می گردد:

ادّعای أوّل آنکه علم اجمالی وسط به وجود احکام در میان مطلق أمارات از دو علم اجمالی صغیر یعنی علم اجمالی به وجود برخی احکام در میان روایات و علم اجمالی به وجود برخی دیگر از احکام در میان شهرت ها تشکیل شده است و ادّعای انحلال علم اجمالی وسط به خصوص علم اجمالی صغیر به وجود احکام در میان روایات، ترجیح بلا مرجِّح بوده و ادّعای انحلال علم اجمالی وسط به علم اجمالی به وجود احکام در خصوص موارد اجتماع شهرت ها و روایات نیز اوّلاً موجب لزوم عمل به همه روایات نمی گردد و ثانیاً علم اجمالی به وجود احکام در خصوص موارد اجتماع شهرت ها و روایات، یک علم اجمالی اصغر است که نه در کلام صاحب کفایه «رحمة الله علیه» مطرح شده است و نه در توضیح محقّق خویی «رحمة الله علیه».

ادّعای دوّم آن است که ملاک ادّعائی مرحوم محقّق خراسانی برای انحلال یک علم اجمالی با اطراف بیشتر به علم اجمالی دیگر با اطراف کمتر، یعنی اینکه معلوم بالاجمال در علم اجمالی با اطراف کمتر، مساوی با معلوم بالاجمالی در علم اجمالی با اطراف بیشتر باشد، ملاک صحیحی نیست.

هیچ کدام از این دو ادّعا صحیح نیست؛

امّا ادّعای اوّل صحیح نیست، زیرا این ادّعا تنها در صورتی صحیح است که اوّلاً تعداد شهرت های فتوائیّه حاوی احکام صادره یا مساوی با تعداد روایات حاوی احکام صادره شرعی باشد و یا نزدیک به آنها و ثانیاً شهرت های فتوائیّه و روایات، ارزش اعتباری یکسانی داشته باشند، در حالی که اینطور نیست، زیرا اوّلاً به لحاظ تعداد، اساساً موارد وجود شهرت فتوائی با موارد وجود روایات قابل قیاس نبوده و قریب به اتّفاق طرق موصله به احکام شرعیّه را روایات شکل می دهند و در موارد اندکی هم که شهرت فتوائیّه طریق موصل به حکم شرعی است، غالباً موافق با روایات بوده و شهرت مستقلّ از روایات بسیار اندک می باشد؛ و ثانیاً به لحاظ ارزش اعتباری، ارزش اعتباری شهرت ها کمتر از ارزش اعتباری روایات می باشد، زیرا روایات، امارات حسیّه هستند در حالیه که شهرت ها امارات حدسیّه می باشند.

بنا بر این، این ادّعا که مثلاً در میان صد و ده مسأله اطراف علم اجمالی وسط، نود مسأله مشترک بین شهرت ها و روایات است و هم در مورد آنها روایات وارد شده است و هم شهرت وجود دارد، ادّعائی غریب خواهد بود.