التاسع: محاذاة أحد المواقيت الخمسة/أحكام المواقيت /كتاب الحج

موضوع: كتاب الحج/أحكام المواقيت /التاسع: محاذاة أحد المواقيت الخمسة

بررسی معیار محاذات میقات از دیدگاه سید یزدی و نقد آن

در فرمایش سید یزدی که در جلسه پیشین مطرح شد و در خصوص مراد از محاذات میقات مطلبی را مطرح فرموده بودند، مبنی بر اینکه فرمودند: [1] مقصود از محاذات میقات آن است که فاصله بین میقات و مکه وجود دارد، در مکانی که این شخص خارج از میقات قرار گرفته است به همان فاصله میان آن مکان و مکه وجود داشته باشد. مثلاً اگر میقات محاذات با میقات شجره را بخواهیم بشناسیم و فرض کنیم که مسجد شجره فاصله‌اش با مکه ۴۰۰ کیلومتر است، چنانچه شخص در مکان دیگری قرار بگیرد که از آن مکان تا مکه ۴۰۰ کیلومتر فاصله دارد – از اطراف مختلفی که برای مکه وجود دارد – آنجا محاذات با مسجد شجره محسوب می‌شود.

سید محقق خویی رضوان الله تعالی علیه در رد این نظریه و نگاه می‌فرمایند: آنچه سید یزدی در اینجا مطرح می‌کنند نمی‌تواند مقصود از محاذات باشد؛ به دلیل اینکه طبق این معیار، اگر کسی در جانب مقابل مسجد شجره قرار بگیرد – طوری که اگر فرض کنیم مسجد شجره در غرب شهر مکه قرار گرفته – در شرق مکه واقع شود با فاصله ۴۰۰ کیلومتر، طوری که روبروی او مسجد شجره واقع شود، بر اساس این معیار باید محاذات با مسجد شجره محسوب شود. در حالی که این شخص در آن مکان، عرفاً به عنوان کسی شناخته می‌شود که در مقابل مسجد شجره قرار گرفته است. لذا این معیار نمی‌تواند معیار صحیحی باشد.

بیان حضرت امام در تبیین محاذات و برطرف شدن اشکال

حضرت امام رضوان الله تعالی علیه در همین خصوص، ذیل مسئله پنجم در تبیین مراد از محاذات میقات، بیان دیگری دارند که با این اشکالی که سید محقق خویی مطرح کردند مواجه نخواهد بود. و آن بیان این است که می‌فرمایند: (مسألة 5): المراد من المحاذاة: أن يصل في طريقه إلى‌ مكّة إلى‌ موضع يكون الميقات على‌ يمينه أو يساره بخطّ مستقيم؛ بحيث لو جاوز منه يتمايل الميقات إلى الخلف.[2]

مقصود از محاذات این است که در راهی که به سمت مکه می‌پیماید، به مکانی برسد که میقات در طرف راست او – به طور مستقیم، نه متمایل – یا در طرف چپ او – به نحو مستقیم – قرار بگیرد، طوری که اگر از آن مکان بگذرد، باید متمایل به میقات شود و هرچه برود، میقات به پشت سر او نزدیکتر می‌شود.

تحلیل معیار صحیح محاذات

بر اساس این معیار، آن اشکالی که سید محقق خویی مطرح کردن وارد نخواهد شد. لذا می‌توانیم بگوییم معیار صحیح برای تعریف محاذات این است که میقات در طرف راست یا طرف چپ او قرار بگیرد. علاوه بر این، آن خطی که از طرف راست این شخص به سمت میقات کشیده می‌شود، خط مستقیم باشد، نه خط متمایل.

و به تعبیر دیگر می‌توانیم بگوییم: ملاک در موازات این است که شخص وقتی رو به کعبه قرار می‌گیرد – رو به مکه قرار می‌گیرد – در مکانی باشد که یا طرف راست او مستقیماً – بدون اینکه از مکه متمایل شود – یا در طرف چپ او – بدون اینکه از سمت مکه متمایل شود – قرار بگیرد.

توضیح بیشتر معیار با مثال

در حقیقت بیان حضرت امام – که درست هم هست – محاذات با میقات این است که آدم برود در یک فاصله‌ای – عزمی می‌خواهد – یعنی این طرف راست – طرف میقات – قرار بگیرد. و وقتی که رو به مکه هست – رو به بدون تمایل، مستقیماً که به سمت مکه هست – بتوانیم خط مستقیم از سمت راست او به میقات یا سمت چپ او به میقات بکشیم. اینطور که باشد.

اگر این شخص برود در جانب – مثلاً بگوییم جنوبی مکه قرار بگیرد یا در جانب شمالی مکه قرار بگیرد نسبت به مسجد شجره، یا در جانب شرقی مکه قرار بگیرد، در صورتی می‌تواند طرف راستش یا طرف چپش به سمت میقات باشد که از مکه متمایل بشود.

تشبیه برای درک بهتر

ببینید، ما اگر فرض کنیم که مکه وسط این – گل این قالی – قرار گرفته و یک دایره ما تصویر کنیم در اینجا و فرض کنیم که این سمت، میقات مسجد شجره می‌باشد. شخصی که در حالی که این میقات مسجد شجره در غرب هست، شخص با فاصله از این میقات می‌خواهد محرم بشود، باید دو خصیصه داشته باشد: یک، روبه‌روی مکه باشد. دو، طرف راست یا طرف چپش درست مستقیماً – بدون اینکه از مکه متمایل بشود – در مقابل مسجد شجره قرار بگیرد. و همینطور در طرف دیگر که باز طرف راستش باید در آن مواجه قرار بگیرد.

اگر یعنی جلوتر برود – یک مقدار جلوتر برود یا یک مقدار آنطرف‌تر برود – ۵۰ کیلومتر – ۱۰۰ کیلومتر آنطرف‌تر برود – برای ... یا باید از جانب مکه یک خورده متمایل بشود یا باید از جانب میقات متمایل بشود.

نتیجه‌گیری نهایی در معیار محاذات

پس ملاک این شد که – یعنی می‌گوید – محاذات عبارت است از مکان وقتی آقای مکلف در آن مکان مستقیم به سمت کعبه قرار بگیرد – نه متمایل، مستقیم به سمت مکه قرار بگیرد – طرف چپ او یا طرف راست او واقع شود. حالا میقات مسجد شجره باشد یا میقات جحفه باشد یا دیگران. قرار بگیرد. با این بیان، آن اشکال آقای خویی دیگر وارد نخواهد شد. درست شد.

ادله قابل قبول بودن این بیان

دلیل بر اینکه این بیان در تبیین محاذات، فرمایش قابل قبول و قابل دفاعی می‌باشد، آن است که:

اولاً: وقتی سخن از محاذات می‌شود، معنای عندالعرف این است که محاذات در طرف راست یا در طرف چپ طرف باشد، در پشت و یا روبرو قرار نگیرد. در غیر این صورت لازم می‌آید خود مدینه منوره هم موازات با مسجد شجره محسوب شود – هر چند روبروی انسان قرار بگیرد – و شکی نیست در اینکه مدینه محاذات محسوب نمی‌شود.

علاوه بر این، در صحیحه عبدالله بن سنان این عبارت آمده بود که: فَلْيَكُنْ إِحْرَامُهُ مِنْ مَسِيرَةِ سِتَّةِ أَمْيَالٍ فَيَكُونُ حِذَاءَ الشَّجَرَةِ مِنَ الْبَيْدَاء[3] این عبارت ظهور در این دارد که می‌خواهد بگوید مسیر شش میل از مدینه به سمت ... مسجد شجره است – با اینکه مسافت – مدینه به مسجد شجره – می‌تواند کاملاً تحقق‌بخش محاذات به معنایی شود که بیان شد.

نکته در مورد دقت معیار (عرفی بودن نه عقلی)

در ادامه حضرت امام می‌فرمایند که: والميزان هو المحاذاة العرفيّة لا العقلية الدقّيّة[4] . مقصود از اینکه می‌گوییم در مکانی قرار بگیرد که متوجه به کعبه بوده و در آن حالت میقات در طرف راست یا چپ او واقع شود، میزان آن نگاه عرفی است، نه دقت عقلی. لذا ممکن است چند متر یا چند ده متر یا حتی یک کیلومتر – به دقت عقلی – مسجد شجره یا میقات دیگر از طرف راست و یا چپ، انحراف فاصله داشته باشد که عرفاً میقات در طرف راست و یا چپ او واقع شده است. فاصله نیاز ندارد – نه – ملاک این است.

ولی قاعدتاً تقریباً در یک فاصله معین می‌شود. فاصله مهم نیست، هر جایی که همان ۴۰۰ کیلومتر می‌شود – حالا کم و زیادتر نمی‌شود – حالا ممکن است به دقت عقل کم و زیاد شود، اما دقت عرفی محدوده همان محدوده. چون اگر یک مقدار جلوتر برود، باید برگردد که به سمت مسجد برود – مکه کمتر یا بیشتر نمی‌شود. بله.

حکم محاذات در سفر هوایی

نکته دیگری که مطرح می‌شود این است که این معیاری که مطرح شد، در صورتی که سفر زمینی باشد قابل تحلیل است. ولی اگر سفر هوایی باشد و شخص بخواهد در هواپیما از محاذات مسجد شجره محرم شود، چه می‌شود؟

حضرت امام فرماید: ويُشكل الاكتفاء بالمحاذاة من فوق، كالحاصل لمن ركب الطائرة لو فرض إمكان الإحرام مع حفظ المحاذاة فيها، فلا يُترك الاحتياط بعدم الاكتفاء بها.[5] چنانچه شخص از طریق آسمان و هواپیما به مکه بخواهد برود، با توجه به اینکه فاصله بسیار زیادی از زمین دارد و عندالعرفاتی مثل میقات شجره یا غیر آن در طرف راست و یا چپ او قرار نمی‌گیرد، لو فرض إمكان الإحرام مع حفظ المحاذاة فيها، فلا يُترك الاحتياط بعدم الاكتفاء بها.[6] . اینجا احتیاط آن است که اکتفا نکند.

توضیح در مورد سفر با هلیکوپتر

بله، اگر سفر هوایی با هلیکوپتر باشد که در فاصله بسیار کمی از زمین حرکت می‌کند، چنانچه در همان فاصله زمینی قرار بگیرد، عندالعرف مسجد شجره یا میقات دیگر در طرف راست و یا چپش می‌تواند قرار بگیرد و احرام از آن جایز است.

مثال برای درک بهتر

ببینید یا نه، ما اگر فرض کنیم یک زمانی – الان که دیگر زمان زمان برج‌سازی‌هاست – دیگر روز به روز هم دارند آقا مسابقه برج‌سازی می‌گذارند. الان در جده برجی که دارند می‌سازند بزرگترین برج دنیا، حدود ۱۰۰۰ متره – ۱۰۰۰ متر – خب این ۱۰۰۰ متر حدود یک کیلومتره دیگر. هلیکوپتر هم تقریباً در فاصله حرکت نمی‌کند – پایین‌تر حرکت می‌کند. حالا ما مثلاً در طبقه صدم این مجموعه که ۸۰۰ متر از زمین فاصله دارد – یک برج آمدند در همان نزدیکی‌های مکه – حالا اینها فرض است دیگر – ولی خب فرض واقعش – هلیکوپتر دیگر وجود دارد. عرفاً وقتی در آنجا قرار بگیرد می‌گویند آقا طرف راستت شجره است – طرف روبروی مکه وایمیستیم – آن طرف چی – عجله شجره. اما ممکن است به سطح هزار متری که برود، می‌گویند که دیگر این محاذات صدق نمی‌کند. لذا این یک چیزی است که عرف تقریباً تشخیص می‌دهد.

خب، این هم که از این مسئله. تا برسیم انشالله به ادامه مطلب.