التاسع: محاذاة أحد المواقيت الخمسة/أحكام المواقيت /كتاب الحج

موضوع: كتاب الحج/أحكام المواقيت /التاسع: محاذاة أحد المواقيت الخمسة

میقات نهم: محاذات مواقیت

سید یزدی در ادامه ذکر مواقیت می‌فرمایند: التاسع: محاذاة أحد المواقيت الخمسة، وهي ميقات من لم يمر على أحدها، والدليل عليه صحيحتا ابن سنان، ولا يضر اختصاصهما بمحاذاة مسجد الشجرة بعد فهم المثالية منهما، وعدم القول بالفصل، ومقتضاهما محاذاة أبعد الميقاتين إلى مكة إذا كان في طريق يحاذي اثنين، فلا وجه للقول بكفاية أقربهما إلى مكة، وتتحقق المحاذاة بأن يصل في طريقه إلى مكة إلى موضع يكون بينه وبين مكة باب وهي بين ذلك الميقات ومكة بالخط المستقيم، وبوجه آخر أن يكون الخط من موقفه إلى الميقات أقصر الخطوط في ذلك الطريق [1]

یکی دیگر از مکان‌هایی که جهت انجام احرام تعیین شده است، عبارت است از «محاذات یکی از میقات‌های پنج‌گانه معروف » و منظور از محاذات، یعنی روبرو و مقابل، طوری که آن میقات – به تعبیر یکی از مواقیت خمسه – در سمت راست یا چپ طرف قرار بگیرد.

معروف و مشهور بین اصحاب امامیه است که اگر احیاناً شخصی به هر دلیلی نتواند در یکی از مواقیت پنج‌گانه معروف برای انجام عمره – یعنی عمره تمتع یا عمره مفرده – محرم شود، این شخص می‌تواند بعد از گذشت از آن مواقیت، چنانچه در محاذات یکی دیگر از مواقیت که وجود دارد قرار گیرد – مثلاً شخص نتوانسته است در مسجد شجره محرم شود و از آنجا گذر کرده، در مسیر که به مکه دارد، به محلی می‌رسد که به موازات جحفه می‌رسد – می‌تواند از موازات آن میقات برای انجام اعمال، اقدام به احرام نماید.

دلیلی که برای اعتبار و مشروعیت احرام از محاذات یکی از مواقیت پنج‌گانه مورد استناد قرار می‌گیرد، عبارت است از صحیحه عبدالله بن سنان. که در عبارت سید یزدی از آن به دو صحیحه تعبیر می‌کند. هر چند که از لحاظ متنی یک روایت است با کمی اختلاف در برخی از تعابیر. با این وجود سید یزدی اینها را دو صحیحه معرفی کرده است و شاید جهتش این باشد که طریق هر یک از اینها به عبدالله بن سنان متفاوت است. و مقصود ایشان از دو روایت و یا دو صحیحه، یک روایت صحیحه است.

شیخ کلینی از عبدالله بن سنان عن ابی عبدالله علیه السلام روایت می‌کند: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ أَقَامَ بِالْمَدِينَةِ شَهْراً وَ هُوَ يُرِيدُ الْحَجَّ ثُمَّ بَدَا لَهُ أَنْ يَخْرُجَ فِي غَيْرِ طَرِيقِ أَهْلِ الْمَدِينَةِ الَّذِي يَأْخُذُونَهُ

کسی که در مدینه یک ماه می‌ماند و می‌خواهد به حج برود. بعد به هر دلیلی چاره‌ای نداشت که از یک مسیر دیگری غیر از مسیری که اهل مدینه برای حج طی می‌کنند – و در مسیر آنها مسجد شجره واقع شده است – طی مسیر بکند. فَلْيَكُنْ إِحْرَامُهُ مِنْ مَسِيرَةِ سِتَّةِ أَمْيَالٍ فَيَكُونُ حِذَاءَ الشَّجَرَةِ مِنَ الْبَيْدَاء وَ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى يُحْرِمُ مِنَ الشَّجَرَةِ ثُمَّ يَأْخُذُ أَيَّ طَرِيقٍ شَاءَ. ِ[2] می‌گوید: در شش میلی بعد از مدینه که قرار گرفت، در مکانی به نام «بیضاء» – موازات با مسجد شجره است – از همانجا محرم می‌شود.

یا در روایت دومی که شیخ صدوق از عبدالله بن سنان عن ابی عبدالله آمده است، هم همان متن که مطرح شد با مقداری تفاوت می‌فرماید: وَ رَوَى الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ‌ مَنْ أَقَامَ بِالْمَدِينَةِ وَ هُوَ يُرِيدُ الْحَجَّ شَهْراً أَوْ نَحْوَهُ ثُمَّ بَدَا لَهُ أَنْ يَخْرُجَ فِي غَيْرِ طَرِيقِ الْمَدِينَةِ فَإِذَا كَانَ حِذَاءَ الشَّجَرَةِ وَ الْبَيْدَاءِ مَسِيرَةَ سِتَّةِ أَمْيَالٍ فَلْيُحْرِمْ مِنْهَا[3]

دلالت این دو روایت بر این است که شخص اگر در محاذات شجره هم قرار گرفت، می‌تواند از آن محاذات برای انجام اعمال و مناسک عمره اقدام به احرام بنماید. در این جهت هیچ حرفی در سند و دلالت اینها نیست.

نکات و مطالب قابل بررسی

نکاتی که در اینجا وجود دارد، چند مطلب است:

مطلب اول: بررسی روایات معارض

مطلب اول این است که در برخی روایات شاهد مطالبی هستیم که معارض با آنچه است که صحیحه عبدالله بن سنان دلالت دارد. در مقام معارضه با اینها چه باید کرد؟

مطلب دوم: تعمیم حکم به سایر مواقیت

نکته دوم این است که آنچه در صحیحه عبدالله بن سنان وارد شده، ذات مسجد شجره است. و آیا می‌توان از مورد این روایات تعدی نموده و گفت مطلق محاذات با سایر مواقیت اعتبار دارد؟ طوری که ذکر مسجد شجره در این صحیحه عبدالله بن سنان فقط یا از باب مثال یا از جهت این است که سوال مربوط به کسی است که در مدینه یک ماهی را اقامت کرده است؟ والا...

مطلب سوم: شرط اقامت یک ماهه در مدینه

مطلب سوم این است که آیا حکم به کفایت محاذات، حکمی است برای کسانی که در مدینه حداقل یک ماه اقامت کرده باشد – چنان که متن سوال را می‌فرماید – یا نه؟ متن پاسخ و فرمایش امام که «من اقام بالمدینه...» دارد مطرح شده.

مطلب چهارم: قصد حج هنگام اقامت در مدینه

چهارمین مطلبی که باز باید مورد بررسی قرار بگیرد این است که در این روایت از اقامت در مدینه مطرح شده است که این اقامت به قصد رفتن به حج باشد: «من اقام بالمدینه... و هو یرید الحج». یا اینکه اختصاصی به کسی که ورودش به مدینه جهت انجام حج باشد ندارد؟ بلکه اگر کسی بدون قصد انجام حج هم به مدینه برود، بعد از مدتی که در مدینه است قصد رفتن به حج کند و ناچار به طی مسیری غیر مسیر مسجد شجره باشد، هم شامل می‌شود؟

بررسی مطلب اول: روایات معارض و جمع بین آنها

در خصوص مطلب اول و پرسش در حقیقت اول، عرض می‌کنیم که بله، ما برخی از روایات داریم که در آنها تصریح شده است شخصی که در مدینه است، چاره‌ای جز احرام از مسجد شجره را ندارد ، باید برود به مسجد شجره محرم بشود، بعد از هر راهی که می‌خواهد طی مسیر کند. مثلاً در مرسله کلینی دارد: « يُحْرِمُ مِنَ الشَّجَرَةِ ثُمَّ يَأْخُذُ أَيَّ طَرِيقٍ شَاءَ »؛ برود مسجد شجره محرم بشود، بعد از هرجا بخواهد چیکار کند. یا در روایتی دیگر داریم – روایت ابراهیم بن عبدالحمید – ان قال: كثرة البرد وكثرة الأيام يعني الاحرام من الشجرة سرما سخت بود، راه طولانی بود، می‌خواستند با به حوله و لباس غیر مخیط مسیر کنند، می‌ترسیدند. برای همین اینها سؤالشان اینه که بروند به ذات عرق – نزدیک است – از آنجا محرم شوند. امام فرمود: فقال: لا وهو مغضب من دخل المدينة فليس له أن يحرم إلا من المدينة.[4] این روایات به ظاهر دلالت دارد بر اینکه مکان برای کسانی که در مدینه هستند، خود مسجد شجره است. و اگر محاذات مسجد شجره هم اعتبار داشت، لااقل مطرح می‌شد.

در پاسخ به این روایات، برخی فرموده‌اند که این روایات نمی‌تواند با مثل صحیحه عبدالله بن سنان تعارض کنند، به دلیل اینکه سند اینها ضعیف است. به نظر می‌رسد این پاسخ هم، پاسخ انصافاً متینی است.

البته طبق مبنای سید محقق خویی که رجال کامل الزیارات را ثقه می‌داند، روایت ابراهیم بن عبدالحمید، روایت معتبری می‌شود. و روی همین جهت است که سید محقق خویی راه دفع معارضه[5] را ضعف سند مطرح نمی‌کند، بلکه از حیث مفاد بین این روایات جمع می‌کند و می‌فرماید[6] : مفاد روایت ابراهیم بن عبدالحمید این است که می‌خواهد بفرماید حق عدول از مسجد شجره را به سایر مواقیت ندانید. اما اگر کسی به سایر مواقیت عدول نمی‌کند، بلکه از یک مسیر دیگر می‌رود که مسجد شجره در آن مسیر نیست و در محاذات مسجد شجره قرار می‌گیرد، می‌تواند از آنجا محرم بشود. روایت ابراهیم بن عبدالحمید در حقیقت می‌فرماید: شما اگر خواستید از سمت مسجد شجره بروید، حق عدول بدون احرام را ندارید. این منافات ندارد با اینکه یک روایت می‌گوید بفرمایید شما اگر از غیر مسیر مسجد شجره رفتید ولی در محاذات مسجد شجره قرار گرفتید، می‌توانید از آنجا محرم شوید. این در پاسخ به مطلب اول.

اما آن سه مطلب دیگر که دو سه تا نکته شد: یکی اینکه در متن صحیحه عبدالله بن سنان، مسجد شجره آمده. آیا خصوصیت ندارد مسجد شجره؟

دو: در متن این صحیحه، اقامت در مدینه به مدت یک ماه آمده. آیا حتماً باید اقامت یک ماه صورت بگیرد یا کمتر از آن هم اگر بود باز همین حکم را دارد؟

سومین مطلب این است که در اینجا و در این روایت «یرید الحج» آمده. آیا این حکم اختصاص ندارد به کسی که بیاید در مدینه؟ یا نه، شامل فقط کسانی می‌شود که به این قصد... این سه تا مطلب نکاتی است که انشالله در مقام تبیین جواب به آن می‌گذاریم برای بحث شنبه که شنبه بعد می‌شود.