دویره الاهل/أحكام المواقيت /كتاب الحج

موضوع: كتاب الحج/أحكام المواقيت /دویره الاهل

میقات مجاورین مکه

بحثی مطرح شد مبنی بر اینکه از مطالب پیشین روشن شد که اهل مکه، میقات آنها خود شهر مکه می‌باشد. انما الکلام درباره کسانی است که به مکه می‌روند و مجاور در مکه می‌شوند؛ به معنای اینکه مقیم مکه می‌شوند، طوری که حج تمتعی که بر عهده آنان بود، تبدیل به حج قران و افراد می‌شود که وظیفه اهل مکه و کسانی است که در محدوده معینی زندگی می‌کنند. آیا کسانی که مجاور در مکه شده و مقیم مکه شناخته می‌شوند، حکم کسانی را پیدا می‌کنند که بالاصاله اهل مکه هستند و می‌توانند از شهر مکه محرم بشوند؟ یا اینکه این اشخاص به همان وظیفه سابقی که دارند باید عمل کنند؛ یعنی به یکی از مواقیت اطراف بروند و از آنجا محرم بشوند؟

عرض می‌کنیم در این خصوص، از ظاهر برخی از روایات معتبره‌ای که در این باب وجود دارد، استفاده می‌شود که مجاوره در مکه و کسی که مقیم در مکه شده است، هرچند حج واجب تمتع او به واجب حج قران و افراد انتقال یافته است، ولی در جهت مکانی که باید از آنجا محرم بشوند، حکم اهل مکه را ندارند.

روایت اول: صحیحه ابوالفضل

یکی از این روایات، صحیحه ابوالفضل[1] است که می‌گوید: كنت مجاورا بمكة؛ من در مکه اقامت کرده بودم. فسألت أبا عبد الله عليه السلام من أين أحرم بالحج؟ از امام صادق علیه السلام سوال کردم: حج من که در مکه هستم و مقیم در مکه شده‌ام، برای حج از چه جایی باید محرم بشوم؟ فقال: من حيث أحرم رسول الله صلى الله عليه وآله من الجعرانة أتاه في ذلك المكان فتوح فتح الطائف وفتح خيبر والفتح، فقلت: متى أخرج؟ قال: إذا كنت صرورة فإذا مضى من ذي الحجة يوم، فإذا كنت قد حججت قبل ذلك فإذا مضى من الشهر خمس. از همان جایی باید شما محرم بشوید که رسول خدا محرم شد. من الجعرانة این است که به جعرانه بروید. زیرا أتاه في ذلك المكان چون پیامبر در فتح‌های مختلفی که انجام داد به آن مکان آمد: یکی فتح الطائف، و دیگری فتح خیبر، و سوم الفتح؛ یعنی فتح مکه است. و الفتح یعنی فتح مکه.

روایت دوم: صحیحه صفوان

و نیز در صحیحه صفوان[2] از عبدالرحمن ابن حجاج نقل شده است که قلت لأبي عبد الله عليه السلام: إني أريد الجوار بمكة فكيف أصنع؟ من خواستم که مجاور در مکه و مقیم در مکه بشوم. «من می‌خواهم این کار را بکنم که اگر شدم در احرام برای حج چه بکنم؟» فقال: إذا رأيت الهلال هلال ذي الحجة فاخرج إلى الجعرانة فأحرم منها بالحج وقتی ماه ذی‌الحجه را دیدی، به جعرانه برو و از آنجا برای حج محرم شو. روایت ادامه دارد که برای استدلال همین مقدار از روایت کفایت می‌کند.

بر این اساس، اگر ما باشیم و این روایات مستفاد از آنها این است، که مجاور و مقیم در مکه حکم اهل مکه را ندارد، بلکه باید برای احرام جهت عمره خود یا حج به یکی از این مکان‌ها رفته و از آنجا محرم بشود.

بررسی پاسخ‌های احتمالی به روایات

برخی خواسته‌اند از این دو روایت پاسخ بدهند.

پاسخ به صحیحه ابوالفضل

لذا در پاسخ به روایت صحیحه ابوالفضل گفته‌اند: این روایت اطلاق ندارد و سائل و راوی خبر می‌دهد و نقل می‌کند که من مجاور در مکه بودم، ولی نامعلوم است که این مجاور، مجاور در حد اقامت بوده است یا مجاورت او در حد اقامت نرسیده است. و آنچه که برای ما مهم است این است که فرد مقیم در مکه شناخته بشود.

اما این پاسخ، ضعف و عدم قوت آن کاملاً روشن است؛ چون کلمه «مجاور» در روایات به کسی اطلاق می‌شود که در یک مکان مقیم آنجا شناخته بشود. و اینکه گفته شود شاید منظورش مجاورتی بوده است که به حد اقامت نرسیده است، این خلاف ظاهر است.

پاسخ به صحیحه صفوان

و در پاسخ به صحیحه صفوان هم گفته‌اند که: ظاهر این صحیحه این است که سائل و راوی می‌گوید: «من می‌خواهم مجاور در مکه بشوم» – «انی ارید الجوار» – و معلوم نیست که بعد واقعاً این فرد مجاور شده است تا جز کسانی محسوب بشود که مقیم در مکه می‌باشند یا مجاور نشده است.

این پاسخ هم ضعف آن بسیار واضح و روشن است؛ چون وقتی راوی می‌گوید: إني أريد الجوار بمكة فكيف أصنع؟ من می‌خواهم مجاور در مکه بشوم و اگر شدم چه کنم؟ امام علیه السلام با فرض اینکه این شخص مجاور مکه و مقیم مکه شده باشد، پاسخ می‌دهد که: فقال: إذا رأيت الهلال هلال ذي الحجة فاخرج إلى الجعرانة فأحرم منها بالحج. لذا دلالت این روایت بر اینکه شخص برود به جعرانه و از آنجا برای حج محرم بشود، موضوعی روشن و غیر قابل مناقشه می‌باشد. مضاف بر اینکه در متن روایت صفوان و ادامه آن دارد که: فأحببت أن يخرجوا من مكة إلى بعض المواقيت. و این کاملاً دلالت دارد برای اینکه فرد مجاور به یکی از مواقیت رفته و در آنجا برای انجام محرم بشود.

نتیجه نهایی درباره مجاورین

در هر صورت، این شخص، شخصی است که نمی‌توانیم میقات او را به اهل مکه تعیین بکنیم. بر این اساس، فردی که مقیم در مکه شده است، حکم اهل مکه را ندارد و نمی‌تواند از خود مکه برای انجام حج محرم بشود.

نکته پایانی: حکم احرام از منزل برای ساکنان نزدیک مکه

نکته آخری که می‌ماند این است که آیا این کسانی که منزل آنها در فاصله کمتر از مواقیت به شهر مکه هستند، ملزم به احرام از این منازل می‌باشند، طوری که انجام احرام از این منازل عزیمت باشد؟ یا مجاز به احرام از این منازل هستند و انجام احرام از این منازل از باب رخصت است؟ عرض می‌کنیم که احرام برای این‌ها از باب رخصت است و از باب عزیمت نیست. همان‌طور که بسیاری از فقها تصریح به آن کردند. نهایتاً انجام احرام از این منزلی که در مسافت کمتر قرار گرفته است، افضل از انجام احرام از مواقیت می‌باشد.

این هم تمام کلام در رابطه با میقات «دویره الاهل»؛ یعنی کسی که منزلش در فاصله کمتر از فاصله‌ای است که میقات با شهر مکه دارد. تا برسیم انشالله به بعدی.