محدوده عقیق/أحكام المواقيت /كتاب الحج

موضوع: كتاب الحج/أحكام المواقيت /محدوده عقیق

خلاصه آنچه در جلسات قبل مطرح شد این است که در خصوص تعیین حد میقات عقیق، مشهور فقها مستند به مثل روایت مرسله شیخ صدوق و روایت ابوبصیر، معتقد به آن بودند که عقیق منطقه‌ای است که ابتدای آن را مکانی به نام مسلخ و وسط آن را مکانی به نام غمرة و پایان و آخر آن را مکانی به نام ذات عرق شکل می‌دهد.

در مقابل نگاه مشهور و این دو روایت که مستند آنان قرار گرفت، دو طایفه از روایات وجود دارد که با آن دو روایت علی الظاهر در تعیین حدّ، تعارض دارند. طایفه اول از روایات به ظاهر متقابل، روایاتی بودند که دلالت داشتند بر اینکه اگرچه در مرسله شیخ صدوق و روایت ابوبصیر، مکان پایانی عقیق «ذات عِرْق» معرفی شده است، ولی در این روایات مکان پایانی غمرة معرفی شده است. در جلسات قبل روایاتش مطرح شد و در مقام تعارض، راه جمع بین این‌ها و آن دو روایت، به حمل بر افضلیت این طایفه از روایات در احرام از غمرة نسبت به «ذات عِرْق» بین این روایات جمع شد.

اما طایفه دیگر از روایاتی که در مقابل روایات پیشین هست، عبارت است از روایاتی که از حیث مبدأ با آن روایات تنافی دارند. و این روایات، یکی صحیحه معاویة بن عمار است که در جلسه قبلم مطرح کردیم که: عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: آخر العقيق بريد أوطاس، وقال: بريد البعث دون غمرة ببريدين[1] . یعنی نقطه پایانی منطقه عقیق عبارت است از بريد أوطاس – اوطاس یک محلیه – یعنی ۱۲ میل. اوطاس 12 میل بعث منطقه دیگری که قبل از منطقه غمرة میباشد.

در روایت دیگر معاویه بن عمار دارد: « أول العقيق بريد البعث وهو دون المسلخ بستة أميال مما يلي العراق، وبينه وبين غمرة أربعة وعشرون ميلا بريدان[2] .هر بریدی ۱۲ میل است بر اساس این صحیحه معاویة بن عمار، مکان اول که عقیق از آنجا شروع می‌شود، مسلخ نیست، بلکه برید البعث است. یعنی ۱۲ میل بعث است

بر اساس این صحیحه، منطقه شروع عقیق به عنوان دومین میقات از مواقیت، عبارت است از ۶ میل قبل از مسلخ به خلاف نظر مشهور که بر اساس استناد به مرسله شیخ صدوق و روایت ابوبصیر، می‌فرمودند نقطه آغاز عقیق، خود مسلخ است، نه شش میل قبل از مسلخ

بر این اساس، ما مواجه هستیم با روایات معتبره‌ای که از حیث مفاد با روایت مرسله منجبره به شهرت و روایت ابوبصیر – [و موثقه ابوبصیر] – کاملاً تنافی دارد و باید به فکر حل تنافی بین این‌ها باشیم.

به نظر می‌رسد راه جمعی بین این‌ها متصور نیست. و وقتی راه جمع بین این‌ها متصور نبود، طبعاً در مقام تعارض نساقط می‌کنند. وقتی که تساقط کردند، لا محاله باید به سراغ اصول عملیه برویم. اصل عملی این است که احرام اصلش بر ما واجب است. انعقاد احرام از منطقه عقیق فی الجمله معلوم است. نمی‌دانیم اگر از اول مسلخ محرم بشویم، آیا احرام منعقد شده است یا خیر؟ بر اساس احتیاط، لازم است در شش میل قبل از مسلخ احرام صورت بگیرد و در خود مسلخ هم تجدید احرام شود.

در طایفه قبلی گفتیم: حمل بر افضلیت می‌شود، افضل این است که تا می‌توانید از منطقه مسلخ و غمره محرم شوید، کما اینکه در برخی روایات هم وجود دارد.

ولی در طایفه دوم این است که آیا شش میل قبل از مسلخ می‌شود محرم شد یا نمی‌شود محرم شد؟ از مسلخ که می‌شود محرم شد. می‌ماند که ما اگر از ۶ میل قبل از مسلخ وارد بشویم، می‌توانیم محرم بشویم یا نه؟ احتیاط این است که اگر از ۶ میل جلوتر محرم شدیم، در مسلخ تجدید احرام بکنیم؛ از خود مسلخ احرام را ببندیم و عازم مکه برای انجام اعمال بشویم.

آنچه که می‌توانیم به عنوان نتیجه مطرح بکنیم، آن است که نظر مشهور به حسب مقتضای روایات تأیید می‌شود، در عین حال احتیاط اقتضا دارد چنانچه کسی قبل از مسلخ محرم شد، در خود مسلخ هم تجدید احرام نماید.

در ادامه بحث عرض کردیم که دو نکته در اینجا قابل بحث است:

نکته اول، تعیین محدوده میقات عقیق بود.

نکته دوم که در تتمه فرمایش حضرت امام در تحریر هم آمده بود، این بود که فرمودند: والأفضل من المسلخ ثمّ من غمرة، ...[3]

«افضل آن است که مکلف در جهت احرام از مکان مسلخ سپس غمره محرم بشود». وجه افضلیت احرام ازمسلخ چیست؟ و به تعبیری، ما الدلیل عَلَی أَفْضَلِیة الْإِحْرَامِ مِنْ مسلخ

عرض می‌کنیم که در این خصوص، تارة از وجه افضلیت به معنای فلسفه افضلیت سخن گفته می‌شود – چرایی افضلیت – و تارة اخری از وجه افضلیت به معنای دلیل شرعی بر افضلیت سخن گفته می‌شود.

سخن در دلیل افضلیت احرام از مسلخ ثم من غمره میباشد

عرض می‌کنیم در این خصوص، روایات متعددی وجود دارد، من جمله:

روایت اول مرسله شیخ صدوق که در جلسات قبل مطرح شد. در آن مرسل این بود که قَالَ الصَّادِقُ ع‌ وَقَّتَ رَسُولُ اللَّهِ ص- لِأَهْلِ الْعِرَاقِ الْعَقِيقَ وَ أَوَّلُهُ الْمَسْلَخُ وَ وَسَطُهُ غَمْرَةُ وَ آخِرُهُ ذَاتُ عِرْقٍ وَ أَوَّلُهُ‌ أفضَل.[4] – و اول کجاست؟ مسلخ

روایت دوم، صحیحه یونس بن یعقوب است عن ابی عبدالله قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الاحرام من أي العقيق أفضل أن أحرم – احرام از کجای عقیق باید احرام بسته بشه؟ – قال علیه السلام: فقال: من أوله أفضل.[5] از اول. یعنی همان اول که مسلخ است – باز افضل مسلخ است

روایت سوم، موثقه اسحاق بن عمار است که قال: إسحاق بن عمار قال: سألت أبا الحسن عليه السلام [6] عن الاحرام من غمرة قال: ليس به بأس، وكان بريد العقيق أحب إلي[7]

یعنی ۱۲ میل اول عقیق نزد ما محبوب تر است.

در اینجا مقصود از «برید العَقِیق» علی الظاهر «برید البعث» – در روایات «برید البُعْث» به مکانی شش میل قبل از مسلخ معرفی شده است. چون مسلخ خودش ۱۲ میل نیست. برید که قسمتش در قبل از مسلخ می‌افتد و قسمتی هم در خود مسلخ 12 میل میشود.