احرام حائض و جنب از مسجد شجره/أحكام المواقيت /كتاب الحج

موضوع: كتاب الحج/أحكام المواقيت /احرام حائض و جنب از مسجد شجره

(مسألة 2): الجنب والحائض والنفساء جاز لهم الإحرام حال العبور عن المسجد إذا لم يستلزم الوقوف فيه، بل وجب عليهم حينئذٍ، ولو لم يمكن لهم بلا وقوف، فالجنب مع فقد الماء أو العذر عن استعماله، يتيمّم للدخول والإحرام في المسجد، وكذا الحائض والنفساء بعد نقائهما، وأمّا قبل نقائهما، فإن لم يمكن لهما الصبر إلى‌ حال النقاء فالأحوط لهما الإحرام خارج المسجد عنده وتجديده في الجحفة أو محاذاتها.

سخن درباره «وظیفهٔ جُنُب، حائض و نفساء» در انجام احرام از میقات «ذی‌الحُلَیفه» (مسجد شجره) بود؛ مبنی بر این که آیا چنین شخصی می‌تواند از خارج مسجد شجره محرم شود، یا لازم است از داخل آن – به صورت مرور از یک درب و خروج از درب دیگر – محرم بشود؟ و در صورت دوم، آیا لازم است در «جُحفه» یا «مُحاذات» آن، مجدداً تلبیه بگوید و محرم شود یا خیر؟

عرض کردیم که مسئله از دو زاویه و بر اساس دو مبنا باید مورد بررسی قرار بگیرد:

- مبنای اول: این است که ما معتقد باشیم مقصود از «مسجد شجره» در روایات – که در تفسیر آمده است – داخل مسجد شجره است و خارج از آن را شامل نمی‌شود.

- مبنای دوم: این است که مقصود از «مسجد شجره»، اعم از داخل و خارج مسجد شجره می‌باشد و عنوان «مسجد شجره» به عنوان مبدأ برای میقات معرفی شده است.

بر اساس مبنای دوم – همان‌طور که عَرَض کردیم و از ظاهرِ فرمایشات و نیز آنچه سید یزدی در «عروه» متعرض شده، برمی‌آید – حضرت امام این مطلب را مطرح نمی‌کنند، اما معلوم است که نگاهشان همین است. بر اساس مبنای دوم، طبعاً مشکلی برای احرام این شخص در خارج از مسجد پدید نمی‌آید. سید یزدی علاوه بر این که نفس جواز احرام از خارج مسجد شجره را مطرح می‌کند، مجوز احرام برای این اشخاص را صادر می‌کند و به روایت یونس بن یعقوب هم استدلال کرده بود که در جلسهٔ پیشین، مورد ارزیابی قرار گرفت.

اما بر اساس آن مبنای دیگر – که در بیان امروز ما، مبنای اول است و در بیان دیروز، مبنای دوم مطرح شد – فرقی نمی‌کند؛ در هر صورت بحث است که اگر ما مقصود از «مسجد شجره» در روایات را خصوص داخل مسجد شجره بدانیم و معتقد باشیم که احرام برای عمره باید از داخل مسجد شجره انجام بگیرد و انجام احرام از خارج مسجد جایز نیست، در این صورت باز دو حالت دارد:

حالت اول: این است که ما معتقد باشیم این شخص می‌تواند وارد مسجد شجره بشود (یعنی جُنُب، حائض و نفساء) و از یک درب وارد شده، از درب دیگر خارج گردد و احرام را در حال مرور و بدون توقف انجام بدهد. اگر این نظر را داشته باشیم، طبعاً امکان احرام برای این اشخاص به حالت حرکت و مرور و دخول در مسجد و خروج از درب دیگر مسجد میسر می‌شود و مشکلی حتی برای این اشخاص در انجام احرام از داخل مسجد پیدا نمی‌شود.

حالت دوم: اگر معتقد باشیم که چنین امری – یعنی ورود از یک درب و خروج از درب دیگر – برای این اشخاص (جُنُب، حائض و نفساء) جایز نیست؛ به این دلیل که در آیهٔ شریفه ﴿وَلاَ جُنُبًا إِلاَّ عَابِرِي سَبِيلٍ﴾[1] ، اگرچه ﴿عَابِرِي سَبِيلٍ﴾ استثنا شده است، ولی این تنها در صورتی است که مسجد به عنوان طریق و راه در میان مردم شناخته بشود. در بسیاری از مساجد نزدیک به بازار، مردم از داخل مسجد عبور و مرور می‌کرده‌اند؛ چون یک قسمت از بازار در یک طرف مسجد بوده و قسمت دیگر در طرف دیگر مسجد، و قطعاً علاوه بر این که از مسجد برای اقامهٔ نماز استفاده می‌کرده‌اند، برای عبور و مرور هم استفاده می‌کردند. لذا مقصود از ﴿عَابِرِي سَبِيلٍ﴾ در آن، خصوص مساجدی است که طبعاً عنوان عبور و مرور را هم می‌گیرد و لذا هر مسجدی را شامل نمی‌شود. در نتیجه، شخص جُنُب و شخص حائض و نفساء نمی‌توانند به داخل مسجد شجره بروند و به حالت مرور (یعنی دخول از درب و خروج از درب دیگر) احرام ببندند.

در این صورت، در حقیقت شخص جُنُب – طبق مبنای لزوم انجام احرام در داخل مسجد – در حالی که قدرت بر دخول در مسجد برای این اشخاص وجود ندارد، با یک مشکل مواجه می‌شود و باید ببینیم وظیفهٔ این شخص چیست.

حضرت امام در «تحریرالوسیله» فرموده‌اند:

(مسألة 2): الجنب والحائض والنفساء جاز لهم الإحرام حال العبور عن المسجد إذا لم يستلزم الوقوف فيه، بل وجب عليهم حينئذٍ،

و این دلیل بر این است که ایشان از جمله کسانی است که معتقدند ﴿عَابِرِي سَبِيلٍ﴾ در آیهٔ شریفه، امری است که برای مطلق مساجد منظور شده و استثنا، مربوط به فقط مساجدی که محل عبور و مرور هستند، نیست. لذا می‌فرمایند: چنین شخصی می‌تواند به داخل مسجد شجره برود و در حال مرور – بدون این که وقوفی بکند – محرم شود و از درب دیگر خارج بشود؛ بلکه بر چنین شخصی واجب است.

انما الکلام در جایی است که چنین امری برای جُنُب یا حائض و نفساء ممکن نباشد. عدم امکان چنین امری، گاهی به لحاظ مبنای فقهی فقیه است؛ چون فقیه می‌فرماید: ﴿عَابِرِي سَبِيلٍ﴾ اختصاص به خصوص مساجدی دارد که محل عبور و مرور هستند و شامل مسجد شجره نمی‌شود، یا نه فقیه معتقد است که این استثنا اختصاص به مساجدی که محل عبور و مرور هستند، ندارد و در مطلق مساجد، جُنُب، حائض و نفساء می‌توانند مرور کنند، ولی وقوف حق ندارند داشته باشند.

لکن خود این مکلف، توان چنین امری را ندارد؛ مثل این که مبتلا به یک مریضی است که باید هر دو سه قدم بنشیند، چند دقیقه استراحت کند و دوباره طی مسیر بنماید. در اینجا این شخص چه باید بکند؟ از طرفی حق وقوف ندارد، از طرفی امکان مرور ندارد، از طرفی احرامش در خارج از مسجد هم جایز نیست.

ولو لم يمكن لهم بلا وقوف، اگر جُنُب، حائض و نفساء نمی‌توانند بدون وقوف داخل مسجد بروند (یعنی اگر وارد شوند، حتماً وقوف دارند)، فالجنب مع فقد الماء أو العذر عن استعماله، يتيمّم للدخول والإحرام في المسجد، مسألهٔ جُنُب، عذر استعمال از آب دارد، تیمم بکند وارد مسجد شود و وقتی دیگر تیمم کرد با این تیمم حتی وقوف هم میتواند بکند و وكذا الحائض والنفساء بعد نقائهما، همچنین حائض و نفساء – البته بعد از طُهْرِشان و قبل از غسل – یعنی در واقع بله، طُهْرشان حاصل شده، اما هنوز غسل نکرده – در این صورت اگر شد غسل اگر عذری بود می‌تواند تیمم بگیرد به جای غسل. وأمّا قبل نقائهما،

اما اگر قبل از طُهْر است، اینجا چه بکند؟ صبر کند. اگر نمی‌توانند صبر کنند – چون باز اگر طُهْر هنوز حاصل نشده – ولی می‌تواند در مدینه بماند تا پاک بشود. این مشکل ندارد؛ بماند، بعد اگر آب پیدا شد غسل کند، اگر نشد تیمم کند. اما اگر این هم نشد، فإن لم يمكن لهما الصبر إلى‌ حال النقاء فالأحوط لهما الإحرام خارج المسجد عنده وتجديده في الجحفة أو محاذاتها.

احوط این است که این شخص در خارج از مسجد محرم بشود، ولی به این اِقدام اکتفا نکند و وتجديده تجدید نماید در «جُحفه» یا «مُحاذات» آن – یعنی موازی با منطقهٔ جُحفه – که رسید، دوباره احرام را انجام بدهد.

إنَّما الکلام در این است که وجه احتیاط حضرت امام در اینجا چیست و چطور شده که متوسل به بحث احتیاط شده است؟ دلیل احتیاط، در حقیقت وجود یک سری روایاتی است که باید این روایات را مطرح بکنیم و استناد به آن‌ها در خصوص چگونگی انجام احرام توسط این شخص مطرح بشود و وجه احتیاط روشن می‌شود.

حالا در روایتی – یک روایت عرض می‌کنیم – در «صحیحهٔ معاویه بن عمار» از ابی عبدالله علیه‌السلام دارد که قال:

عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إن أسماء بنت عميس نفست بمحمد بن أبي بكر بالبيداء لأربع بقين من ذي القعدة في حجة الوداع فأمرها رسول الله صلى الله عليه وآله فاغتسلت واحتشت وأحرمت ولبت مع النبي صلى الله عليه وآله وأصحابه، فلما قدموا مكة لم تطهر حتى نفروا من منى وقد شهدت المواقف كلها عرفات وجمعا ورمت الجمار ولكن لم تطف بالبيت ولم تسع بين الصفا والمروة، فلما نفروا من منى أمرها رسول الله صلى الله عليه وآله فاغتسلت وطافت بالبيت وبالصفا والمروة، وكان جلوسها في أربع بقين من ذي القعدة وعشر من ذي الحجة وثلاث أيام التشريق.[2]

این روایت کاملاً دلالت دارد بر این که شخص نفساء می‌تواند از مسجد شجره محرم بشود. نهایتاً دلیل دیگری وجود دارد بر این که از داخل مسجد شجره نباید محرم شود و اگر این حالت ادامه پیدا کرد، می‌تواند با احرامی که انجام داده است، اعمال مناسک را تعقیب کند. که در خصوص این روایت مطلبی وجود دارد که باید توضیح بدهیم و وجه احتیاط در کلام حضرت امام را هم بیان بکنیم.