احرام حائض و جنب از ذوالحلیفه/أحكام المواقيت /كتاب الحج

موضوع: كتاب الحج/أحكام المواقيت /احرام حائض و جنب از ذوالحلیفه

در ادامه‌ی بحثی که در خصوص مواقیت شروع کرده بودیم، در تحریر الوسیله حضرت امام رضوان الله تعالی علیه این مسئله را مطرح می‌کنند که: (مسألة 2): الجنب والحائض والنفساء جاز لهم الإحرام حال العبور عن المسجد إذا لم يستلزم الوقوف فيه، بل وجب عليهم حينئذٍ، ولو لم يمكن لهم بلا وقوف، فالجنب مع فقد الماء أو العذر عن استعماله، يتيمّم للدخول والإحرام في المسجد، وكذا الحائض والنفساء بعد نقائهما، وأمّا قبل نقائهما، فإن لم يمكن لهما الصبر إلى‌ حال النقاء فالأحوط لهما الإحرام خارج المسجد عنده وتجديده في الجحفة أو محاذاتها.[1]

آن‌طور که در گذشته مطرح شد، عرض کردیم مقصود از میقات ذو الحليفة در روایات به عنوان احد المواقیت، مسجد شجره می‌باشد و باید شخص برای احرام در مسجد شجره محرم شود. بر این اساس سوالی مطرح می‌شود مبنی بر این که: برخی از مکلفین از ورود به مسجد منع شده‌اند، مثل جنب، حائض و نفساء. چنین اشخاصی برای انجام احرام که بر اساس روایات باید داخل مسجد انجام بگیرد، چه باید بکنند؟ آیا می‌توانند از خارج مسجد محرم بشوند؟ یا نمیتواند باید به جُحفه بروند و محرم بشوند؟ یا در محاذات، محرم شود؟

بحث درباره این مسئله از دو زاویه و بر اساس دو نگاه قابل بررسی است:

نگاه اول این است که بگوییم اگرچه بر اساس روایات، احرام باید از مسجد شجره انجام بگیرد، ولی مقصود از مسجد شجره، محیط مسجد شجره نیست، بلکه مسجد شجره به عنوان مبدا انجام احرام معرفی شده؛ لذا اساساً شخص می‌تواند داخل مسجد یا خارج از مسجد محرم شود. بر اساس این نظریه، برای جنب، حائض و نفساء هیچ مشکلی در احرام نیست؛ زیرا اگرچه نمی‌تواند داخل مسجد برود، اما از خارج مسجد می‌تواند محرم شود.

اما نگاه دوم، بر اساس آن نگاهی است که می‌گفت مقصود از مسجد شجره، ورود مسجد شجره است؛ یعنی شخص باید برود داخل مسجد و برای عمره محرم شود.

سید یزدی در متن عروه، علاوه بر این که اساساً طبق نگاه اول هیچ منعی از احرام این سه گروه در خارج از مسجد نیست، می‌فرماید: روایتی با عنوان مرسله‌ی یونس که در رابطه با کیفیت احرام حائض وارد شده است و دلالت بر این دارد که داخل مسجد نرفته و برای عمره محرم شود. این روایت هم خود دلالت بر این دارد که حائض و کسانی که ملاک حائض را دارند، مثل جنب و نفساء، می‌توانند از خارج از مسجد محرم شوند.

در اینجا اشکالی به سید یزدی رضوان‌الله‌تعالی‌علیه متوجه است، مبنی بر این که این که شما فرمودید این روایت یونس مرسله است، این اشتباه است. سند روایت یونس، آن‌طور که یونس بن یعقوب آن‌طور که در الکافی مطرح می‌کند، یک سند اولا مسند است و ثانیاً معتبره است. سند این است که الکلینی، مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ، روایت مرسله نیست، روایت مسنده معتبره است.

قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْحَائِضِ تُرِيدُ الْإِحْرَامَ قَالَ تَغْتَسِلُ وَ تَسْتَثْفِرُ وَ تَحْتَشِي بِالْكُرْسُفِ‌ وَ تَلْبَسُ ثَوْباً دُونَ ثِيَابِ إِحْرَامِهَا وَ تَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ وَ لَا تَدْخُلُ الْمَسْجِدَ وَ تُهِلُّ بِالْحَجِّ بِغَيْرِ صَلَاةٍ.[2]

لکن اشکالی که ممکن است به استدلال به این روایت گرفته شود، مربوط به دلالت این روایت است. استفاده از این روایت جهت اثبات دلالتش بر جواز احرام حائض در خارج از مسجد، نیاز به این دارد که دو نکته ثابت شود: اولاً در این روایت، تُهِلُّ بِالْحَجِّ آمده است و باید ثابت شود که بر اساس اطلاقی که در سوال وجود دارد، این روایت شامل احرام عمره هم می‌شود. و بگوییم این که در جواب از سوال سائل، امام می‌فرماید: «لا تَدخُلِ المَسجِد»، کلمه «مسجد» عام است، شامل غیر مسجدالحرام هم می‌شود؛ شامل مسجد شجره هم می‌شود، و کلمه «بِالحَجِّ» عمومیت داشته و شامل حج، شامل عمره‌ی تمتع هم بشود. در این صورت، این روایت دلالت دارد بر این که اگر کسی از میقات (بخواهد وارد شود) حائض باشد، نتواند داخل مسجد شجره برود، جایز است از خارج مسجد محرم شود.

پس ببینید، دو چیز نیاز دارد: یکی این که مقصود از مسجد که «لا تَدخُلِ المَسجِد» می‌فرماید، مطلق مسجد باشد، چه مسجدالحرام، چه مسجد شجره. دوم، مقصود از حج که تُهِلُّ بِالْحَجِّ دارد، اعم از حج تمتع و عمره تمتع بشود؛ به این که ما بگوییم چون عمره تمتع هم به نحوی مرتبط به حج تمتع است، به آن حج گفته می‌شود. لکن در هر دو نظر اشکال است؛ چون کلمه «مسجد» منصرف به مسجدالحرام است. و «حج» هم استعمالش در عمره به کثرتی نیست که ظهور ساز باشد؛ بلکه برای اراده عمره از کلمه حج، نیاز به قرینه داریم که قرینه در روایت وجود ندارد. و بلکه کلمه « بِغَيْرِ صَلَاةٍ » که در آخر روایت آمده، چه‌بسا قرینه باشد بر این که مقصود از ِالْحَجِّ در روایت، مربوط به حج تمتع باشد. مربوط به این است که از امام سوال می‌کنند، می‌گویند: یک خانمی در مکه می‌خواهد برای حج محرم بشود، می‌بیند حائض شده. خب برای احرام حج، بهترین مکان کجاست؟ مسجدالحرام دیگه. ولی از داخل مکه می‌تواند محرم بشود؟ امام می‌فرماید: خب، حائض که شده، اشکال ندارد. خلاصه اینکه، در روایت مذکور تنها نهی از ورود به مسجدالحرام شده است؛ به این معنا که فرد حائض می‌تواند از خارج آن محرم شود تا حج خود را انجام دهد. اما این چه ارتباطی با بحث ما دارد؟ بحث ما درباره مسجد شجره است و سخن از احرام برای عمره می‌کنیم. تفاوت این دو از جهات متعددی است؛ از جمله اینکه در مورد حج، ممکن است به دلیل ضیق وقت، فرصتی برای صبر کردن و پاک شدن حائض وجود نداشته باشد. بنابراین، دستور داده می‌شود که به دلیل فقدان فرصت، از خارج مسجد محرم شود. و اما عبارت «غَیر صَلاه» در روایت، به نماز مستحبی احرام (یعنی دو رکعت نماز احرام) اشاره دارد؛ یعنی حتی بدون خواندن نماز، تنها از خارج مسجد محرم شود و سپس به سمت عرفات رفته و اعمال را ادامه دهد.

نتیجه می‌گیریم که استدلال به این روایت برای اثبات جواز احرام در خارج از مسجد شجره برای حائض، متفرع بر دو نکته پیشین است که هر دو خدشه‌دار هستند. زیرا اگر ما بتوانیم اثبات کنیم که این روایت دلالت دارد بر اینکه زن حائض می‌تواند در خارج از مسجد شجره محرم شود، به طریق اولی جنب و نفساء نیز می‌توانند از خارج محرم شوند. اما اثباتش مشکل است

نکته دومی که در جهت استدلال به این روایت نیاز به اثبات دارد، این است که ثابت شود منظور از المسجد در این روایت، اعم از داخل و خارج مسجد است. به عبارت دیگر، باید ثابت شود که این روایت دلالت دارد بر اینکه احرام از خارج مسجد، مطلقاً جایز است؛ خواه فرد بتواند راهی برای احرام از داخل مسجد پیدا کند یا نه، و خواه ضرورتی اقتضا کند که از خارج محرم شود یا خیر. بر اساس این روایت، آیا می‌توان در هر حالتی از خارج مسجد محرم شد؟ اثبات این مطلب هم جای تأمل دارد و این احتمال وجود دارد که مقصود امام از «حائض» در این روایت، کسی باشد که وقت کافی برای ماندن و پاک شدن ندارد. در این صورت، دلالت روایت بر جواز مطلق احرام از خارج مسجد ثابت نخواهد شد.

حتی اگر تسلیم شویم که «المسجد» اعم از مسجدالحرام و مسجد شجره است و همچنین بپذیریم که «حج» در اینجا اعم از حج و عمره است، باز هم این سؤال مطرح می‌شود: آیا جواز احرام حائض از خارج مسجد، مختص به حالت ضرورت (مانند زمانی که ضیق وقت وجود دارد) است، یا اینکه اعم از حالت ضرورت و اختیار است؟ مثلاً آیا می‌تواند به مدینه برگردد و یک هفته منتظر بماند تا پاک شود، سپس بازگردد و از داخل مسجد محرم شود؟

نتیجه‌گیری می‌شود که اگر ما قائل به جواز احرام از خارج از مسجد شجره باشیم، خود این قول، اقتضای جواز احرام برای جنب و حائض و نفساء را -حتی در حالت اختیار- دارد و برای اثبات این مطلب، نیازی به روایت یونس بن یعقوب -با وجود مسند و معتبر بودنش- نداریم.

باقی می‌ماند نگاه دوم:

بر اساس نگاه دوم (قول دوم)، عده‌ای منظور از مسجد شجره را دقیقاً «داخل مسجد شجره» می‌دانند. لذا معتقدند احرام از غیر مسجد شجره جایز نیست. در این صورت، سؤال می‌شود که مکلف باید چه کند؟ آیا لازم است به داخل مسجد وارد شود و سپس خارج شده و در حال مرور محرم شود؟ یا لازم نیست، بلکه می‌تواند به «جحفه» برود و از آنجا محرم شود؟ یا می‌تواند در موازات (مثلاً در محاذات) جحفه، چه کار کند؟ آیا دوباره باید نیّت احرام کرده و محرم شود؟ این چیزی است که ان‌شاءالله بررسی خواهد شد.