ادله ظنیه عقلیه/سدالذرایع/اقوال/ادله قائلین به حجیت

موضوع: ادله ظنیه عقلیه/سدالذرایع/اقوال/ادله قائلین به حجیت

اقوال

قول اول(مالکیه و حنابله): سد ذرایع را قبول دارند

قول دوم(حنفیه و شافعیه): سد ذراریع را قبول ندارند

قول سوم(امامیه و مختار استاد): مقدمه، یا

    • مقدمه اخیره است: حرام خواهد بود(یعنی همان مقدمه ای که منجر به حرام می شود حرام است!)

    • مقدمه اخیره نیست: حرام نخواهد بود.

    • نکته: بحث سد ذرایع در امامیه، به عنوان بحث مستقل مطرح نشده است؛ بلکه به عنوان مقدمه حرام بحث شده است.

ادله قائلین به سد ذرایع

دلیل اول(عقل)

مقدمه اول: اگر چیزی مقدمه برای چیزی شود، بین مقدمه و ذی المقدمه ملازمه ایجاد می شود(من حیث المحبوبیة او المبغوضیة). حال اگر ذی المقدمه ای مبغوض مولا باشد و مولا مقدمات آن را حرام نکند، نقض غرض مولا می شود؛ چراکه راه وصول به حرام را باز گذاشته است

مقدمه دوم: با اثبات ملازمه عقلیه، حکم شرعی نیز به تبعش می آید(کلما حکم به العقل، حکم به الشرع)

دلیل دوم(کتاب)

﴿وَ لا تَسُبُّوا الَّذينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلى‌ رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُون﴾‌[1]

تقریب استدلال

دشنام دادن به بتها، نه تنها مباح نیست، بلکه مستحب نیز می باشد، اما از آنجا که سب بتها، منجر به سب شدن مقدسات می شود، جایز نخواهد بود؛ به تعبیری، آیه از یک عمل مباح، بخاطر منتهی نشدن به یک امر حرام، نهی کرده است!

﴿وَ لا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ ما يُخْفينَ مِنْ زينَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَميعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[2]

تقریب استدلال

محکم گام برداشتن زن و لو با خلخال داشتن فی نفسه مباح است اما اگر منجر به جلب توجه نامحرم شود، حرام می شود و این سد ذرایع است

﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا نُودِيَ لِلصَّلاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى‌ ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَيْعَ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾[3]

تقریب استدلال

انجام بیع فی نفسه مباح است، اما در زمان نماز جمعه، بدین خاطر که انجامش منجر به ترک نماز و... می شود، حرام است؛ لذا امر به ترک بیع شده است.

دلیل سوم(سنت)

    • مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ أَبِي سَيَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِيمَا أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْبَيْعَةَ عَلَى النِّسَاءِ أَنْ لَا يَحْتَبِينَ وَ لَا يَقْعُدْنَ مَعَ الرِّجَالِ فِي الْخَلَاءِ. [4]

    • مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ فِي الْمَجَالِسِ وَ الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ خَالِهِ عَبْدِ الْعَزِيزِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ قُولَوَيْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ عَنْ مُوسَى بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ: مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يَبِتْ فِي مَوْضِعٍ يَسْمَعُ نَفَسَ امْرَأَةٍ لَيْسَتْ لَهُ بِمَحْرَمٍ.[5]

    • الْحَسَنُ الطَّبْرِسِيُّ فِي مَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ عَنِ الصَّادِقِ ع‌ قَالَ: أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَى النِّسَاءِ أَنْ لَا يَنُحْنَ[6] وَ لَا يَخْمِشْنَ[7] وَ لَا يَقْعُدْنَ مَعَ الرِّجَالِ فِي الْخَلَاءِ. [أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا يَدُلُّ عَلَى ذَلِكَ فِي الْإِجَارَةِ وَ غَيْرِهَا وَ يَأْتِي مَا يَدُلُّ عَلَيْهِ‌][8]

تقریب استدلال

خلوت کردن فی نفسه اشکالی ندارد، اما مقدمه برای ارتباطات شیطانی می شود؛ لذا از باب سدالذرایع حرام می شود!