کتاب الصوم/صوم الکفاره/ زوال تتابع شهرین/بررسی مصادیق/مصداق اول/اشکالات

موضوع: کتاب الصوم/صوم الکفاره/ زوال تتابع شهرین/بررسی مصادیق/مصداق اول/اشکالات

اشکالات وارد برکلام صاحب حدائق[1]

        ◦ اولا(جواب صاحب جواهر): آیات قرآن که نسیان را به شیطان نسبت می دهد، دال بر حصر نیست و از آیات قرآن حصر استفاده نمی شود! لذا منافاتی ندارد که نسیان مماغلب الله باشد. به تعبیری، به موجبه جزئیه نسیان به شیطان نسبت داده شده است---[ردیه استاد: نسیان دو فرد دارد، و پای شیطان در مسئله باز شده است؛ ممکن است در مانحن فیه کار شیطان باشد؛ و «اذا جاء الاحتمال بطل الاستدلال». باید کاری کرد که نسیان فقط منسوب به خدا شود تا بتوان در مانحن فیه استفاده کرد!]

        ◦ ثانیا(جواب مرحوم حکیم): مراد از غلب الله، کنایه از غیراختیاری بودن مکلف است؛ حال منشا آن هرچه باشد! امام نمی خواهد بگوید نقش خداست، بلکه می خواهد بگوید که مکلف غیراختیاری آن را انجام داده است. به تعبیری، مراد امام از ماغلب الله، امر غیراختیاری است، هرچند منشاش شیطان باشد!

        ◦ ثالثا(جواب مرحوم خویی): از نظر کلامی و فلسفی، همه افعال ماغلب الله است؛ زیرا بر اساس توحید افعالی، تمام افعال به خدای متعال برمی گردد، حال اگر نسیان به شیطان هم نسبت داده شود، باز هم به خدای متعال برمی گردد! بدین معنا که سلسلة علل به اذن خدای متعال می رسیم، لذا معنای جبر برداشت نشود. به تعبیری علة العلل خدای سبحان است [ردیه استاد: اگر این کلام درست باشد، پس امور اختیاری هم باید به خدای متعال برگردد، درحالیکه صحیح نیست! اگر همه افعال ماغلب الله باشد، دیگری فرقی بین فعل اختیاری و غیراختیاری نخواهد بود. و مانع اختیاری هم ماغلب الله خواهد بود. نگاه فلسفی، نگاه تکوینی است و نگاه فقهی، نگاه تشریعی است؛ و نباید این دو ساحت را با هم خلط کرد! از نگاه فقهی، امر اختیاری عقاب دارد، و امر غیراختیاری عقاب ندارد؛ فلسفه در نظام تکوین است و بدنبال عقاب و ... نیست.]

    • نتیجه: نسیان غلب الله است و کنایه است از غیراختیاری بودن است.