سؤال از کسترده حکم حکومتی در "لاضرر"

موضوع: سؤال از کسترده حکم حکومتی در "لاضرر"

ممکن است این سؤال مطرح شود که آیا حکم حکومتی که در قالب "لاضرر" از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله وسلم صادر شده محدود به عصر حیات آن حضرت است یا از عمومیت زمانی برخوردار بده و زمانهای متأخر را نیز شامل می شود؟

پاسخ: هر چند حکم حکومتی صارد از یک حاکم تا زمانی از اعتبار برخوردار است که حکومت آن حاکم باقی باشد ولی در ما نحن فیه شواهدی وجود دارد که حکم حکومتی صادر شده از حضرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله وسلم در خطاب "لاضرر" اختصاص به زمان آن حضرت نداشته و در زمانهای بعدی نیز معتبر است.

حضرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله وسلم با توجه به اینکه آخرین سفیر الهی و آوردنده کاملترین دین الهی است و از منصب حکومت و ولایت ولایت نیز برخوردار است ولایتش بر مسلمانان منحصر به محدوده زمانی حیات آن حضرت نیست بلکه از استمرار برخوردار بده و شامل مسلمانان در زمانهای متأخر نیز می شود، زیرا؛

اولا: ظاهر ادله ولایت آن حضرت صلی الله علیه و اله وسلم مثل آیه شریفه: ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ...﴾[1] و نیز آیه شریفه ﴿...وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ...﴾[2] که در مقام اثبات منصب ولایت برای آن حضرت وارد شده اند، همه مسلمانان در همه زمانها شامل می شود.

ثانیا: ظاهر استشهادی که ائمه معصومین علیهم السلام در بیان احکام به این فراز از فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله وسلم دارند نشانگر این است که حکم مستفاد از خطاب "لاضرر و لاضرار" که از آن حضرت صادر شده است، اختصاص به عصر حیات ایشان ندارد.

ثالثا: نقل داستان سمرة بن جندب در روایات حضرات معصومین علیهم السلام مثل حضرا امام محمد باقر علیه السلام به خاطر اثر و فائده ای است که بر آن مترتب شده و در ازمنه مختلف جریام دارد و شاهدی بر عمومیت داشتن آن است.

سؤال دیگر: شما در بررسی جواب دوم محقق نائینی ره از اشکال بر علیت "لاضرر" بر حکم به قلع ورمی، یک اشکال نقضی را متوجه فرازی از فرمایش ایشان قرار دادید که فرموده بود {با توجه به اینکه حق دخول سمرة بن جندب در باغ مرد انصاری" متفرع بر حق ابقای درخت وی در آن باغ است، خطاب "لاضرر" هر چند در مقان حکومت بر حق دخول است ولی به علت اصلی آنکه عبارت از حق ابقاء است، توجه پیدا می کند و آن را از بین می برد} آیا این اشکال نقضی بر نظریه شما وارد نمی شود؟

توضیح مطلب: فرمایش محقق نائینی ره مستلزم این بود که اگر شخصی خانه ای در باغ شخصی دیگر داشته باشد به گونه ای که برای تردد به خانه خود، چاره ای غیر از عبور کردن باغ شخص دیگر نداشته و ترددهای گاه و بیگاه و بدون استیذانش موجبات ناراحتی و ایذاء صاحب باغ را فراهم نماید باید برای صاحب باغ این حق را قائل شد که به سبب حکم مستفاد از خطاب "لاضرر" خانه آن شخص را تخریب کرده و مصالح آن را به پیش پای او بریزد در حالی که هیچ فقیهی ملتزم به چنین لازمی نمی شود، حال ممکن است سؤال شود که بر مبنای استفاده حکم حکومتی از خطاب "لاضرر و لاضرار" که تا قیامت استمرار دارد و ناظر بر قاعده سلطنت است، آیا چنین اشکالی توجه پیدا نمی کند؟

جواب: چنین اشکالی متوجه این نظریه نمی شود؛ زیرا بر اساس خطاب "لاضرر و لاضرار" که به عنوان حکم حکومتی از رسول اکرم صلی الله علیه و اله وسلم صادر شده و تا قیامت نیز استمرار دارد، به صاحب خانه گفته می شود، "حق نداری اجازه صاحب باغ وارد شود و موجبات ضرر و ناراحتی او را فراهم کنی.توضیح مطلب: با توجه به اینکه جمله "إقلعها وارم بها الیه" حکم خاص صادر شده از سوی حضرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله وسلم بوده و به مخاطب خاصی گفته شده اختصاص به زمان صدور داشته و از صلاحیت استمرار تا قیامت برخوردار نبوده ولی علتی که برای قله ورمی در قالب خطاب "فأنّه لاضرر و لاضرار" صادر شده از عمومیت زمانی برخوردار بوده و همچنان به قوت خودش باقی است و در نتیجه وقتی به صاحب خانه ای که در داخل باغ متعلق به غیر واقع شده است گفته شود: "حق نداری بدون استیذان وارد باغ شود" ولی او سرپیچی کند لازم است حاکم در جریان قرار بگیرد و اگر تشخیص دهد که مصلحت در تخریب آن منزل است حکم به تخریب منزل صادر می کند و اگر هم مصلحت در صدور حکم دیگری باشد به مقتضای مصلحت عمل می کند، در حالی که بنابر مبنای محقق نائینی ره که خطاب "لاضرر" را یک حکم الهی در عداد احکام الهی دیگر می دانست بدون نیاز به مراجعه به حاکم باید اقدام به تخریب صورت بگیرد درست همانند باب وضو که وقتی مکلف اطمینان به ضرری بودن آن پیدا کند با مراجعه مستقیم به خطاب "لاضرر" و بدون نیاز به مراجعه به فقیه، وجوب وضوی ضرری را نفی می کند بنابراین همانگونه که ملاحظه می شود اشکال نقضی شود اشکال نقضی بر مبنای محقق نائینی ره وارد بود ولی بر مبنایحضرت امام راحل ره وارد نیست.

نتیجه: معنائی که از سوی حضرت امام راحل عظیم الشأن ره برای خطاب "لاضرر" ارائه شده مصون از اشکال بوده و بر معانی دیگر ترجیح دارد.