مقام دوم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم

موضوع: مقام دوم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم

دومین مقام پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم مقام حکومت و وجوب اطاعت از آن حضرت است، این مقام در مواردی است که امر و نهی از ایشان صادر می شود ولی صدور امر و نهی ایشان به عنوان پیامبری و رسالت نیست بلکه به جهت برخورداری از منصب حاکمیت است، ثبوت چنین مقامی هم از آیات قرآن و هم از روایات استفاده می شود. از جمله ایاتی که بر ثبوت چنین منصبی دلالت می کند آیه شریفه ﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ...﴾[1] است (ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را اطاعت کنید و از فرستاده او و صاحبان امرتان "که جانشینان معصوم پیامبرند" اطاعت نمائید) ملاحظه می شود که در این آیه، لفظ "أطیعوا" تکرار شده و لفظ "الرسول" بر لفظ "الله" عطف نشده است چرا که دو نوع اطاعت (اطاعت از خداوند – اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم) متفاوتند؛ زیرا "أطیعوا"ی اول، جنبه ارشادی دارد و به همان وجوب اطاعتی که عقل به آن حکم می کند ارشاد می نماید، لذا در تکالیف شرعی، دو امر به مکلف توجه پیدا نمی کند مثلاً در مورد نماز، یک امر عبارت از "أقیموا الصلوة" و دیگری "أطیعوا الله" باشد تا نتیجه اش موافقت با دو امر در صورت اقدام به خواندن نماز باشد و استحقاق دو ثواب پیدا شود و در صورت ترک نماز با دو امر مولوی مخالفت شود و استحقاق دو عقوبت پیدا شود بلکه بر امتثال امر وارد در خطاب "اقیموا الصلوة" فقط یک ثواب و بر مخالفت آن فقط یک عقاب مترتب می شود.

اما در فراز " أَطِيعُواْ الرَّسُولَ " جنبه ارشادی وجود ندارد بلکه با این امر، اطاعت پیامبر صلی الله علیه و اله وسلم از سوی خداوند بر مکلفین واجب می شود و این وجوب یکی از احکام مولویه خداوند است یعنی یکی از احکام ثابت در شرع اسلام، وجوب اطاعت از رسول خدا صلی الله علیه و اله وسلم و پیروی از اوامر و نواهی صادر شد، از سوی اوست.

روشن است که مراد از این اوامر و نواهی خطاباتی مانند "اقیموا الصلوة" یا "لا یغتب بعضکم بعضاً" و امثال آنها نیست؛ زیرا اینها امر و نهی رسول خدا نیستند بلکه دستورات الهی هستند که رسول خدا صلی الله علیه و اله وسلم از آنها خبر داده و واسطه در ابلاغ آنها بوده است.

بنابراین، مراد از تعبیر " أَطِيعُواْ الرَّسُولَ " وجوب اطاعت از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در اوامر و نواهی صادر شده از طرف شخص آن حضرت است همان دستوراتی که با عنایت برخورداری ایشان از منصب حکومت که از سوی خداوند در اختیار وی قرار داده شده است، صادر شده است.

از آنچه گفتیم معلوم می شود که خداوند متعال، غیر از مقام رسالت، مقام دیگری نیز برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم عنایت فرموده و آن حضرت به اعتبار چنین مقامی نیز وجوب اطاعت دارد اگر دستور جنگ صادر می کند و یا کیفیت خاص برای انجام جنگ ارائه می کند باید مورد تبعیت قرار گیرد و کسی حق سرپیچی ندارد کما اینکه در جنگ أحزاب، پس از مشورت، نظر سلمان فارسی مبنی بر حفر خندق را پسندیدند و دستور حفر خندق را صادر کردند، پس مستفاد از این آیه این است که اطاعت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم همانند سائر واجبات بر مکلفین واجب است و موافقت با آن، استحقاق ثواب با آن، استحقاق عقاب دارد و تکرار لفظ "أطیعوا" بهترین شاهد بر این مدعاست وگرنه اگر دو اطاعت دارای یک معنا بودند نیازی به تکرار نبود و از ابتدا خطاب به صورت (أطیعوا الله و الرسول) وارد می شد.

یکی دیگر از آیاتی که بر ثبوت منصب حکومت و سلطنت برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم دلالت می کند آیه شریفه ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ ...﴾[2] (پیامبر نسبت به مؤمنین از خودشان سزاوارتر است)یعنی اگر دستوری از سوی آن حضرت وارد شود اطاعتش بر مؤمنین واجب است البته دستورات مورد نظر در این آیه غیر از دستوراتی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم از جانب خداوند برای مردم ابلاغ می کند مثل "اقیموا الصلوة و اتوا الزکوة و...".

توجه به این نکته نیز لازم است که اولویت مورد نظر در این آیه از وسعت برخوردار است به طوری که اگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در یک مسئله غیر مرتبط با حکومت هم خطاب به کسی دستوری صادر کند اطاعت آن حضرت بر آن شخص واجب می شود مثل اینکه امر به خوردن چیزی یا فروش خانه یا طلاق همسر خطاب به کسی صادر شود.

مقام سوم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم: مقام قضاوت و فصل خصومت:

ثبوت چنین منصبی برای آن حضرت خیلی روشم است؛ زیرا کسی که دارای منصب حکومت و خلافت است و برای اداره جامعه و حفظ نظام آن، اقدام به نصب قاضی در مناطق مختلف می کند خودش بر تصدی امر قضاوت، اولویت دارد.

تذکر: روایاتی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم وارد شده اند گاهی با تعبیر "قال رسول الله صلی الله علیه واله وسلم" نقل شده اند، هر چند محتمل است که ظهور در این داشته باشد که آنحضرت آنها ر ابه عنوان این که رسول است فرموده باشد و نیز محتمل است که ظهور در این داشته باشد که آنها را به عنوان اینکه حاکم است فرموده باشد ولی به نظر می رسد که متفاهم عرفی در این موارد، جریان هر دو احتمال و عدم ظهور در یکی از آنهاست و برای تعیین ظهور لازم است به قرائن، رجوع شود.

ولی روایاتی که با تعبیراتی مانند: "أمَرَ رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم عن کذا" و یا "قضی رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بکذا" صادر شود و معلوم باشد که چنین فرمایشی در مقام فصل خصومت وارد نشده است، ظاهرشان این است که در مقام حکومت صادر شده اند مگر اینکه قرینه ای بر خلاف ظاهر وجود داشته باشد لذا در مقام بهره مندی از احادیث وارده از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم

باید تعبیرات روایات مورد ملاحظه قرار گیرند.