مقتضای ادله اجتهادیه در باب مأمورٌبه

موضوع: مقتضای ادله اجتهادیه در باب مأمورٌبه

از آنچه گذشت روشن شد که مقتضای اصل اولی (قاعده اولیه) در مورد زیاده جزء یا شرط مأمورٌبه، حکم عقل به عدم بطلان است همانگونه که بنابر بعضی از تقریرات استصحاب نیز اکر زیاده‌ای در مأمورٌبه تحقق پیدا کند که موجب احتمال خلل در مأمورٌبه باشد استصحاب عدم بطلان و استصحاب عدم مانع در مأمورٌبه جاری می شود و این مطلب در تمام عبادات و غیر عبادات جریان پیدا می کند.

اما در مورد زیاده در نماز روایاتی وارد شده که هر چند یک بحث فقهی و مربوط به خصوص نماز است و در سائر عبادات جریان نداد ولی از سوی اصولیها در همین جا مطرح شده است و ما نیز به تبعیت از آنان در این جا مورد بحث قرار می دهیم.

روایت اول: وباسناده عن علي بن مهزيار، عن فضالة بن أيوب، عن أبان بن عثمان، عن أبي بصير قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: من زاد في صلاته فعليه الإعادة.[1]

با عنایت به این که طریق شیخ ره علی بن مهزیار (ثقه و جلیل القدر و از وکلای امام جواد و امام هادی علیهم السلام است) صحیح است و فضالة بم ایوب و اَبان ابن عثمان و ابو بصیر، هر سه علاوه بر این که توثیق خاص دارند از اصحاب اجماع هستند و توثیقات عامه نیز در موردشان وارد شده است، لذا سند را صحیحه می دانیم.

استفاده از روایت: به نظر می رسد که این صحیحه با توجه به اطلاق موجود در آن موارد سه گانه زیاده را شامل می شود:

    1. در صورتی که رکعت بر نماز افزوده شود که عنوان نماز بر یک رکعت نیز مثل نماز وتر اطلاق می شود.

    2. در صورتی که مثل سوره یا تشهد که هر چند عنوان بر آنها اطلاق نمی شود ولی جزء نماز هستند، بر نماز افزوده شود.

    3. در صورتی که چیزی غیر مسانخ با نماز به قصد جزئیت بر نماز افزوده شود مثل تأمین (آمین گفتن در پایان قرائت سوره مبارکه حمد) تکتّف (گذاشتن دست راست بر دست چپ).

فرمایش محقق حائری ره در مورد زیاده در نماز: ایشان ره در بحث از صحیحه ابوبصیر " من زاد في صلاته فعليه الإعادة " در متاب الصلوة می فرماید: (کتاب الصلوة312) مستفاد از تعبیر "من زاد في صلاته" ظرفیت نماز برای زیاده است و لازمه چنین تعبیری این است که بر زیاده مزبور، عنوان صلاة منطبق باشد نه این که ظیاده فقط جزء نماز باشد یعنی زیاده باید به مقداری باشد که قابلیت صدق عنوان صلاة را بر آن داشته باشد یعنی حداقل باید یک رکعت باشد وگرنه بر کمتر از آن عنوان نماز اطلاق نمی شود؛ زیرا حداقل چیزی که در صدق عنوان صلاة معتبر است و بر کمتر از آن، صلاة گفته نمی شود عبارت از یک رکعت است چزا که نماز یک رکعتی مثل نماز وتر در شریعت وجود دارد ولی نمازی کمتر از یک رکعت در شرع مقدس اسلام معهود نیست.

بر این اساس اگر کمتر از یک رکعت بر نماز افزوده شود –مثل این که رکوع یا تشهد یا سجود اضافه – عنوان زیاده در نماز صدق نمی کند ایشان در ادامه، زیاده در نماز را همانند زیاده در عمر شمرده و می فرماید: این روایت نظیر گفتار شماست که به دیگری می گوید: "زاد الله عمرک" و روشن است که معنای این جمله این است که آنچه زیادش از خداوند خواسته شده باید از سنخ عمر باشد و عنوان عمر داشته باشد یعنی گویا گفته اید: "زاد الله عمراً فی عمرک" همین گفتار در مورد روایت نیز جاری است یعنی گویا معنای روایت "من زاد في صلاته"

عبارت از "من زاد صلاةً في صلاته" است و کمترین چیزی که صلوة با آن تحقق پیدا می کند، یک رکعت است، فینحصر المورد بما اذا کان الزائد مقداراً یطلق علیه الصلوة مستقلاً کالرکعة و الرکعتین، مضافاً الی انّه القدر المتیقن فی بطلان الصلوة بالزیادة، أضِف الیه: أنّ روایة زرارة و بُکیر تشمل لفط الرکعة.

نتیجه: ظاهر تعبیر روایت "من زاد في صلاته" عبارت از "مَن زاد رکعة فی صلوته" است و کمتر از یک رکعت، از روایت استفاده می شود.