علامات حقيقت و مجاز/فصل اول: دلالت لفظي/دليل لفظي/علم اصول

 

 فصل دوم ـ 3 ـ علامات حقيقت و تشخيص معنای موضوع له

 طبق تقسيم بندی گذشته برای مباحث مقدماتى، فصل اول بطور مبسوط گذشت و در اثنای بحث اول از آن فصل كه در پنج محور دنبال شد، بحث دوم يعنی دلالت استعمالی يا قصد اخطار معنی از لفظ و بحث سوم يعنی دلالت جدی يا مراد جدی و نهائی متكلم روشن گشت. به فصل دوم می رسيم كه بحث اول آن حقيقت وضع برای معنای حقيقی است كه آن نيز مفصلاً در بررسی مبانی و حقيقت وضع روشن شد و همينطور بحث دوم آن يعنی دلالت لفظ بر معنای مجازی با دو محور ماهيت اين دلالت و منشاء آن به پايان رسيد. وارد بحث سوم از فصل دوم می شويم كه بحثی اثباتی است عبارت از علامات حقيقت و مجاز و اگر چه در تقسيم شهيد صدر (قدس سره) اين بحث بعد از فصل سوم يعنی بعد از نظريه استعمال آمده ولی طبق تقسيم مورد نظر ما بايستی آن را به اينجا ملحق نمود.

 اصوليّون سه علامت را برای تشخيص معنای حقيقی لفظ ذكر نموده اند:1 ـ تبادر 2 ـ صحت حمل و عدم صحت سلب 3 ـ اطّراد

 

 علاميّت تبادر:

 تبادر يعنی انسباق معنای معيّنی به ذهن انسان هنگام اطلاق لفظ بدون وجود قرينه لفظی يا معنوی كه با وجود قرينه قطعاً معنايی كه انسباق به ذهن پيدا می كند معنای حقيقی نخواهد بود و سبب می شود تا حقيقی بودن معنای انسباق يافته، مشكوك ومردّد شود و برای نفی شك به معنايی كه از اطلاق لفظ بدون قرينه در ذهن چند نفر از اهل همان لغت انسباق پيدا كرده، مراجعه می شود اين تبادری است كه علم به وضع از طريق آن حاصل می شود و محذوری ندارد. البته بالدقّه تبادر از ذهن چند نفر به علاميّت اطرّاد به معنای تبادرهای متعدّد هم بر می گردد.

 در رابطه با علامت بودن تبادر دو اشكال وارد شده كه يكی از سابق بوده و يكی نيز توسط شهيد صدر (قدس سره) ايراد شده است.

 اشكال اول: محذور دور است كه گفته شده تبادر معنای معيّنی از لفظ بدون وجود قرينه متوقف بر علم به وضع لفظ بدون قرينه برای آن معنی می باشد و چنانچه حصول علم به معنای موضوع له نيز متوقف بر تبادر آن معنی باشد اين دور خواهد بود و به صورت ديگری هم می توانيم بگوئيم كسی كه شاك بوده و احتمال مجازيّت معنی را می دهد و يا برايش تبادری شكل گيرد چون شاك است و يا چنانچه علم به معنای موضوع له داشته باشد ديگر احتمال مجازيّت را دهد پس نياز به تبادر نيست تا معنای موضوع له از آن طريق معلوم شود.