موضوع: تفسیر قرآن کریم

﴿إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي‌ هِيَ أَقْوَمُ﴾[1]

در ارتباط با آيات اعتقادى توحيدى مسائلى مطرح شد، مسأله‌اى كه امروز مطرح مى‌شود اين است كه يكى از مطالبى كه در ارتباط با حضرت حقّ در آيات شريفه قرآن به خوبي مورد تذكّراست مسأله قدرت خدا است اين مطلب به صورتهاى مختلف بيان شده با كلمه قادر، قدير ﴿إِنَّ اللهَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَديرٌ﴾[2] «فعال لما يشاء» ﴿إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَديدٍ﴾[3] ﴿إِنَّ اللهَ يَفْعَلُ ما يَشاءُ﴾[4] ﴿إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِما يُريدُ﴾[5] ^﴿إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ﴾[6] ﴿يَخْلُقُ اللهُ ما يَشاءُ إِنَّ اللهَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَديرٌ﴾[7] .

از اين آيات به خوبى استفاده مى‌شود كه از صفات ذات مقدَّس حضرت حقّ صفت قدرت است، در ارتباط با اين بحث مطالب بسيار مهمّى است كه ان‌شاءاللّه‌ به طور مفصّل در جلسات آينده صحبت خواهد شد حالا فعلاً در ارتباط با اينكه قدرت را بزرگان و مشاهير چه معنی كرده‌اند و تعريفهايى كه در تعابير مختلفه آمده ‌است تفاوت آن تعبيرها چيست؟

در اين كتاب توضيح المُراد كه تعليقه نسبتا دقيق و روشنگرى است در ارتباط با كشف المراد در تعريف قدرت در صفحه 431 چنين آمده «القدرة هى قوة بها يكون للفاعل سلطان على فعله ايجادا و اعداما طبقا لعلمه و هى فيه تعالى عين ذاته، و فينا كيفية قائمة بالنفس تختلف من حيث ظهور اثرها باختلاف الآلات الداخلية و الخارجية»[8] قدرت آن اقتدار بر فعل و ترك را گويند كه اينجا تعبيرشان ايجاد و إعدام است و در ارتباط با اينكه سلطه است در ترك كار در ايجاد، در إعدام مفاعل، توانا است.

باز در ارتباط با اين بحث در صفحه 428 اين‌جور دارند كه «قول الشارح: فى انه تعالى قادر مختار اعلم ان الحكماء و المتكلمين بعد اتفاقهم على انه تعالى قادر اختلفوا فى الايجاب و الاختيار، و لذلك اختلفوا فى تفسير القدرة فى هذا المبحث‌» همه مُتَّفق هستند كه خداوند متعال قادراست امّا از اين جهت ختلاف دارناد جمعى مى‌گويند قادر است به معناى اين است كه به فعلش عالِم است، از فعلش راضى است، كسى هم از خارج او را براين فعل إلزام نمى‌كند امّا ترك از او جايز نيست، انجام مى‌دهد و بايد انجام بدهد، ولى بعضى گفته‌اند خير به اضافه علم، به اضافه رضايت، به اضافه عدم إلزام از خارج بايستى كه سلطه بر فعل و سلطه بر ترك هم داشته باشد، «اعلم ان الحكماء و المتكلمين بعد اتفاقهم على انه تعالى قادر اختلفوا فى الايجاب و الاختيار، و لذلك اختلفوا فى تفسير القدرة فى هذا المبحث.

فقال المتكلمون: ان قدرته تعالى هى ان يصح منه ايجاد العالم و تركه، لا الايجاد واجب و لا الترك ممتنع نظرا إليه تعالى.

و قال الحكماء: ان العالم على النظام الواقع من لوازم ذات الحق تعالى يستحيل ان ينفك عنه لان ذاته كافية فى فعل العالم الّذي هو جوده و فيضه تعالى، و لا يتوقف على حصول شرط و لا زوال مانع على ما فصل فى كتبهم، و لذلك لم يرتضوا بالتفسير المتقدم فقالوا: ان قدرته تعالى هى كونه تعالى بحيث ان شاء فعل و ان لم يشا لم يفعل‌» حكماء اينجور تعبير كرده‌اند كه اين تعبير را متكلّمين هم قبول دارند منتهى مى‌گويند قضيّهْ شرطيّه منافات با وجوب يا امتناع مقدَّم وبِالنَّتيجه تالى ندارد يعنى گفته مى‌شود كه «ان شاء فعل و ان لم يشا لم يفعل» «أما شاء و فعل» و هميشه هم شاء و هميشه هم فَعَلَ و مشيَّت و فعل، وجوب دارد تركش ممكن نيست منافات ندارد قضيّه شرطيّه با توجّه به آن‌چه كه همه مى‌دانيم كه قضيّه شرطيّه باشد ولى مقدّم، واجب باشد يا مقدّم ممتنع باشد بالنِّتيجه تالى واجب بشود يا تالى ممتنع بشود.

«وقال الحكماء إن العالم على النظام الواقع ... و تفسير القدرة بمفهوم هاتين الشرطيتين لم ينكره المتكلمون أيضا الا انهم قالوا انه تعالى شاء ففعل و لم يشأ فلم يفعل‌» يعنى متكلّمون مى‌گويند مقدَّم وجوب ندارد امتناع هم ندارد، تالى هم همينطور است «اى لا مقدم الشرطية الاولى واجب صدقه و تحققه ليجب تاليه، و لا مقدم الثانية ممتنع الصدق ليمتنع‌» «إن شاء» ممتنع نيست تا «فَفَعل» ممتنع باشد بلكه سلطه هست بر هر دو.

«اى لا مقدم الشرطية الاولى واجب صدقه و تحققه ليجب تاليه، و لا مقدم الثانية ممتنع الصدق ليمتنع تاليه خلافا للحكماء حيث قالوا انه واجب الصدق ازلا و ابدا» شاءَ واجب الصدِّق است أزَلاً و َأبَدا و بالنَّتيجه فَعَلَ هم واجب است چون آنها ذات مقدَّس را علّت مى‌دانند نه از صفات فعل «لان مشيته ذاتية فتاليه أيضا كذلك‌» إن شاء نتيجتا ضرورت دارد و فَعَلَ هم ضرورت دارد.

«و لازم ذلك ان يكون مقدم الثانية ممتنع الصدق و كذلك تاليه‌»[9] و هم چنين «فلم يفعَلْ» هم ممتنع است، پس تا اينجا مشخّص شد كه از صفات ذات مقدَّس حضرت مسأله قدرت است كه در آيات قرآن هم به گونه‌هاى مختلف به اين مطلب تصريح شده ‌است، و اينكه ببينيم قدرت چيست و كلام كدام گروه درست است تا برسيم به مراحل بعدى ان‌شاءاللّه‌.