شرایط و ارکان « جماعت »/صلاة الجمعة /كتاب الصلاة

موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجمعة /شرایط و ارکان « جماعت »

کلام در اجزا و ارکان صلات جمعه بود بیان شد همانند نماز صبح است با این تفاوت که صلاة الجمعه یک هیئت واجبه ( جماعت) دارد و یک تقدم فعل واجبه (خطبتان )دارد . در رابطه با قنوت صحبت شد که قول صحیح مستحب موکد است و خطبه واجب است خلافا لحسن البصری و دو خطبه خلافاً لمعظم فقها سنت ولی در رابطه با هیئت جماعت در جلسه گذشته بحث کردیم که شرط الوجوب است یا شرط الوجب؟ یا جماعت شرط الواجب است و اجتماع شرط الوجوب است؟ ۳ نظر. بسیاری از فقها شرط واجب یعنی شرط صحت دانستند و آن تفصیل هم پذیرفتند در رابطه با آن نظریه سوم آقایان سوال پرسیدند گاهی شرط الوجوب فعل خود مکلف می‌شود مثل استطاعت در حج که فعل مکلف است ولی شرط الوجوب است، البته اجتماع جزء ناقصه علت وجوب نماز جمعه است ( مثلا امام جمعه از ناحیه سلطان باشد و زوال ، شرایط عامه تکلیف و... ) همه این اجزا باشند یکی از آنها اجتماع است. لذا می‌فرمایند (فسعوا ) یعنی بروید اجتماع کنید تا شرایط برای اقامه نماز مهیا شود. اما خود جماعت بما هی هی شرط الواجب است. اگر شرایط اقامه نماز جمعه وجود داشته باشد اجتماع واجب می‌شود مثلاً امام معصوم یا من نصبه این کار کنند اجتماع واجب می‌شود که یکی از علل وجوب نماز جمعه هست این هم یک نظریه بو که نیازمند کار بیشتری هست.

«جماعت شرط ابتدایی یا استدامی »

بحث امروز ما پیرامون جماعت است ،شرط واجب و امتثال است یعنی باید مأتی به مطابق ماموربه باشد ، بحثی است به اینکه جماعت خاصه مقیده ۵ یا ۷ به بالا باشد این شرط ابتدایی است یا استدامی؟ آیا تمام فعل صلات جمعه باید به جماعت مقیده باشد؟ در خطبه هم که واجب است خطیب ایراد کند آیا ابتداً و استداماً این جماعت شرط است؟ معظم فقها می‌گویند ابتدایی است. بعد از اقامه نیت و تکبیرت الاحرام یک نفر از نماز جماعت خاصه کاسته شد نماز درست است و خللی به آن وارد نمی‌شود.

فاضل هندی در کشف اللثام[1] ،سید محمد صاحب مدارک [2] ادعای مذهب اصحاب کرده محقق صاحب شرایع . در این رابطه برخی مخالف‌اند هرچند صاحب مدارک گفته بود؛ « مذهب الأصحاب لا نعلم فيه مخالفا »[3] اجماعی است آنها می‌گویاد استدامی است.

نظرات؛

۱- استدامی : نماز قطع می‌شود و ظهر خوانده می‌شود فرادا یا جماعت.

۲- ابتدایی : مجزی است و ادامه داده می‌شود.

۳- استدامی به تفصیل ؛ لکن احتیاطاً اتمام شود به نیت نماز جمعه و یک نماز ظهر بعد از نماز جمعه خوانده شود.

در خطبه‌ها هم به شرح ایضاً ال بررسی می‌کنیم کدام صحیح است.

حضراتی که می‌گویند نماز جمعه اگر از حد منتقض شود، مثلاً از ۵ نفر به چهار نفر تقلیل یابد نماز ادامه داده شود و صحیح است.

اشکال : هیئت جماعت خودتان گفتید شرط صحت شرط واجب است این شرط صحت باید در تمامی افعال صلات وجود داشته باشد چون نماز فعل مرکب ارتباطی هست و اگر یک جز مشکل‌دار شود به بقیه سرایت می‌کند ، لذا اگر رکعت دوم جماعت از بین رفت آن رکعت دیگر صحیح نیست به تبع کل صلات صحیح نخواهد بود. مرکب ینتفی بانتفاء احد اجزائه. ثانیا: صیغه امر (صلو الجمعه جماعتا ) این متوجه کیست؟ یک جماعت یعنی وقتی گفته می‌شود (صلو الجمعه) متوجه تک تک افراد است ولی به هیئت جمعی وقتی به جماعت برگزار شد امر امتثال شده ماتی به با ماموربه مطابق است. ولی اگر به جماعت برگزار نشد ولو بعضاً یک رکعت آن مامور به مطابق ماتی به نخواهد بود چون امر به صلات جماعت تعلق گرفته است.

وقتی امر (وجوب ) به جمعه که جماعت است تعلق گرفت آن بخش که به جماعت مقیده نیست ، امر متوجه آن شده یا نه نشده ؟ وقتی که امر ندارد چگونه می‌توانیم قصد امتثال امر کنیم ، رکعت دوم هم به جماعت مقیده نیست چگونه قصد امتثال کنیم بیان شده جماعت شرط استدامی است به ادله‌ای که بیان شد.

جواب : ابتدایی‌ها می‌گویند: ۱- در روایت و ادله وجوب صلات الجمعه جماعتاً شما نماز جمعه را به جماعت مقیده اقامه کنید این جمعیت همین کار می‌کنند و در آغاز حالا به خاطر یک حادثه‌ای این عدد کم می‌شود استصحاب صحت می‌کنیم.۲- فعلی که صحیح اقامه شده آیه داریم (لا تبطلوا اعمالکم ) اگر بگوییم قطع کن و نماز جمعه صحیح نیست مرتکب منهی شدیم.

حال روایات را بررسی می‌کنیم چه استظهار می‌شود؟

۱- مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَدْنَى مَا يُجْزِئُ فِي الْجُمُعَةِ سَبْعَةٌ أَوْ خَمْسَةٌ أَدْنَاهُ.[4] حسین بن محمد بن عامر ثقه عبدالله بن عامر اشعری است ، فضالة بن ایوب از اصحاب اجماعو ابان بن عثمان از اصحاب اجماع از ابی العباس (فضل بن عبدالملک بقباق ( فردی که سخنور است ) است) از ثقات.

۲- وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ كَانَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) يَقُولُ لَا تَكُونُ الْخُطْبَةُ وَ الْجُمُعَةُ وَ صَلَاةُ رَكْعَتَيْنِ- عَلَى أَقَلَّ مِنْ خَمْسَةِ رَهْطٍ الْإِمَامِ وَ أَرْبَعَةٍ.[5] ۵ نفر حداقل ،کتب لغت و کتب نقلی مثل مجمع البحرین در مورد واژه های « رَهط» و « رَهَط» گفته اند یک معنا قوم ، گروه و یک معنا نفر است تفسیر المیزان نگاه کنید.

۳- وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ يَعْنِي ابْنَ يَحْيَى عَنْ مَنْصُورٍ يَعْنِي ابْنَ حَازِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: يُجَمِّعُ الْقَوْمُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ إِذَا كَانُوا‌ خَمْسَةً فَمَا زَادُوا فَإِنْ كَانُوا أَقَلَّ مِنْ خَمْسَةٍ فَلَا جُمُعَةَ لَهُمْ وَ الْجُمُعَةُ وَاجِبَةٌ عَلَى كُلِّ أَحَدٍ الْحَدِيثَ[6] .

۴- وَ عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَكُونُ جُمُعَةٌ مَا لَمْ يَكُنِ الْقَوْمُ خَمْسَةً.[7] یعنی نماز جمعه واجب نیست یا صحیح نیست اگر کمتر از ۵ نفر باشند یعنی نماز جمعه نیست یا نماز جمعه هست ولی صحیح نیست .

۵- وَ فِي الْخِصَالِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَزَنْطِيِّ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَا تَكُونُ جَمَاعَةٌ بِأَقَلَّ مِنْ خَمْسَةٍ.[8] مرحوم صدوق از پدرش( علی بن حسین بابویه ) از سعد بن عبدالله اشعری از احمد بن محمد بن عیسی الاشعری از بزنطی ( احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی از اصحاب اجماع است ) از عاصم بن عبدالحمید (هناد) از ثقات است ابی بصیر اسدی از ثقات است ؛ وقتی جمعیت کمتر از ۵ نفر شد دیگر جماعت نیست اگر در اثنا کم شد دیگر نماز جمعه نیست . به همین خاطر مرحوم آقای بهبهانی می‌گویند دیگر نماز جمعه نیست. بنابراین برداشت صحیح از ذات روایات این است که شرط استدامی است. حال اشکالی هست مشهور می‌گویند ابتدایی است چون مشهور همچین کلامی گفتند قول سوم ایجاد می‌شود که تمام کنید و بعد نماز ظهر احتیاطی بخوانید که این قول صحیحی به نظر می‌رسد.