ارکان و اجزا صلاة الجمعه «قنوت»

موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجمعة /ارکان و اجزا صلاة الجمعه «قنوت»

نظرات مختلف در مورد قنوت مطرح شد ؛

۱- عدم مشروعیت قنوت

یک قنوت است؛

الف) وجوب

ب) استحباب

۳- در هر دو رکعت قنوت دارد و هر دو قبل از رکوع است ( المختلف ص ۲۳۸) ابی صلاح حلبی و ابن ابی عقیل.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: قَالَ: عَلَى الْإِمَامِ فِيهَا أَيْ فِي الْجُمُعَةِ قُنُوتَانِ قُنُوتٌ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى قَبْلَ الرُّكُوعِ وَ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ بَعْدَ الرُّكُوعِ وَ مَنْ صَلَّاهَا وَحْدَهُ- فَعَلَيْهِ قُنُوتٌ وَاحِدٌ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى قَبْلَ الرُّكُوعِ.[1] مرحوم صدوق به اسناده عن حریز (بن سجستانی ) عن زرارة ؛ طریقه شیخ به حریز موید و مورد اطمینان است ، ( امام بما هو مقتدی فی الصلاة منظور است).

ابوصلاح حلبی و ابن ابی عقیل به یک روایت عام تمسک کردند؛ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا أَعْرِفُ قُنُوتاً إِلَّا قَبْلَ الرُّكُوعِ.[2] یعنی نمی‌شناسم تایید نمی‌کنم. سند مرحوم کلینی از محمد بن اسماعیل نیشابوری از مشایخ مرحوم کلینی از فضل بن شاذان از محمد بن ابی عمیر از اصحاب اجماع و معاویه بن عمار امامی و ثقه است ، بنابراین سند مورد تایید است.

مرحوم صاحب تحف العقول مرسلا از امام رضا در کتابی که ایشان به مامون نوشتند از حضرت نقل می‌کند ؛ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ شُعْبَةَ فِي تُحَفِ الْعُقُولِ عَنِ الرِّضَا ع فِي كِتَابِهِ إِلَى الْمَأْمُونِ قَالَ: كُلُّ الْقُنُوتِ قَبْلَ الرُّكُوعِ وَ بَعْدَ الْقِرَاءَةِ.[3] یعنی شامل قنوت نماز جمعه نیز می‌شود.

ادله روایی قول مشهور ؛ قنوت در رکعت اول قبل از رکوع و در رکعت دوم بعد از رکوع است:

۱- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: قَالَ: عَلَى الْإِمَامِ فِيهَا أَيْ فِي الْجُمُعَةِ قُنُوتَانِ قُنُوتٌ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى قَبْلَ الرُّكُوعِ وَ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ بَعْدَ الرُّكُوعِ وَ مَنْ صَلَّاهَا وَحْدَهُ- فَعَلَيْهِ قُنُوتٌ وَاحِدٌ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى قَبْلَ الرُّكُوعِ.[4] (خود این روایت تصریح کرده است) ذیل این روایت عبارتی است ؛( وَ مَنْ صَلَّاهَا وَحْدَه فَعَلَيْهِ قُنُوتٌ وَاحِدٌ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى قَبْلَ الرُّكُوعِ ) بخاطر همین ذیل که معرض عنها هست کسی فتوا نمیدهد که نماز جمعه تنهایی به فرادا خوانده شود ، قها نسبت به این حدیث اعراض کرده اند و این اعراض از ذیل روایت موجب شده به کل روایت سرایت کند و علما از همه آن روایت اعراض کنند لذا احتمال میرود که این قسمت ذیل تقیه ای باشد، روایاتی از این دست بسیار داریم که امام در شرایط امن و در مقام بیان شرع نبوده اند.[این فقه الحدیث است].

سند حدیث : طریق مرحوم صدوق به حریز بن عبدالله سجستانی سه طریق است که هر سه مورد تایید است ؛

مرحوم صدوق از (پدرش) علی بن حسین بابویه عن عبدالله بن جعفر حمیری عن ( محمد بن عسی بن عبید و حسن بن ظریف و علی بن اسماعیل عیسی ) عن حماد بن عیسی عن حریز . این شخص عبدالله بن جعفر حمیری از سه نفر نقل کرده است و مرحوم صدوق در این سند تحویل داده اند ، این سند قوی است مرحوم استر آبادی ، مرحوم حلی، قهپایی ، مجلسی ، محدث نوری ، مرحوم آقای خویی همه اینها را تایید کرده اند. لکن چون ذیل متن اشکال دارد حضرات مشکل ذیل را به کل حدیث تسری دادند .

۲- وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْقُنُوتِ فِي الْجُمُعَةِ فَقَالَ أَمَّا الْإِمَامُ فَعَلَيْهِ الْقُنُوتُ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى بَعْدَ مَا يَفْرُغُ مِنَ الْقِرَاءَةِ قَبْلَ أَنْ يَرْكَعَ وَ فِي الثَّانِيَةِ بَعْدَ مَا يَرْفَعُ رَأْسَهُ مِنَ الرُّكُوعِ قَبْلَ السُّجُودِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ مَنْ شَاءَ قَنَتَ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ قَبْلَ أَنْ يَرْكَعَ وَ إِنْ شَاءَ لَمْ يَقْنُتْ وَ ذَلِكَ إِذَا صَلَّى وَحْدَهُ.[5]

سند؛ طریق شیخ به حسین بن سعید اهوازی قبلا بیان شد ، عن الحسن عن ذرعة (بن محمد حزرمی ) واقفی وثقه ، چرا همیشه می‌گوییم واقفی است و ثقه هم هست امام در کنار آنها بود ولی واقفی می‌شدند ببینید چقدر فضا بر حضرات سخت بوده این‌ها راویان حدیث بودند و از آن طرف آنقدر غلو داشتند که می‌گفتند امام صادق امام زمان است که ایشان می‌فرمودند ؛ لو ادرکته لخدمته[6] .

۳- وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قُنُوتُ الْجُمُعَةِ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى قَبْلَ الرُّكُوعِ وَ فِي الثَّانِيَةِ بَعْدَ الرُّكُوعِ فَقَالَ لِي لَا قَبْلُ وَ لَا بَعْدُ[7] . همین درست است .

طریق شیخ به حسین درست است عبدالملک بن عمرو مجهول است و حضرات در مورد ایشان چیزی نگفته اند چون مبنای ما وثاقت الصدور است چون متن آن مطالق متن روایت سماعه است ما اطمینان به صدور پیدا میکنیم.

4- روابت اصلی ؛ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَرَّازِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ بَعْضُ أَصْحَابِنَا وَ أَنَا عِنْدَهُ عَنِ الْقُنُوتِ فِي الْجُمُعَةِ فَقَالَ لَهُ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ فَقَالَ لَهُ قَدْ حَدَّثَنَا بِهِ بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَنَّكَ قُلْتَ لَهُ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى فَقَالَ فِي الْأَخِيرَةِ وَ كَانَ عِنْدَهُ نَاسٌ كَثِيرٌ فَلَمَّا رَأَى غَفْلَةً مِنْهُمْ قَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ فِي الْأُولَى وَ الْأَخِيرَةِ فَقَالَ لَهُ أَبُو بَصِيرٍ بَعْدَ ذَلِكَ قَبْلَ الرُّكُوعِ أَوْ بَعْدَهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع كُلُّ قُنُوتٍ قَبْلَ الرُّكُوعِ إِلَّا فِي الْجُمُعَةِ فَإِنَّ الرَّكْعَةَ الْأُولَى الْقُنُوتُ فِيهَا قَبْلَ الرُّكُوعِ وَ الْأَخِيرَةَ بَعْدَ الرُّكُوعِ.[8] شیخ در تهذیب یک سند دیگر نیز آورده اند؛ الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلَ عَبْدُ الْحَمِيدِ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا عِنْدَهُ عَنِ الْقُنُوتِ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ قَالَ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ فَقَالَ لَهُ قَدْ حَدَّثَنَا بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَنَّكَ قُلْتَ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى فَقَالَ فِي الْأَخِيرَةِ وَ كَانَ عِنْدَهُ نَاسٌ كَثِيرٌ فَلَمَّا رَأَى غَفْلَةً مِنْهُمْ قَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ هُوَ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى وَ الْأَخِيرَةِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَبْلَ الرُّكُوعِ أَوْ بَعْدَهُ قَالَ كُلُّ الْقُنُوتِ قَبْلَ الرُّكُوعِ إِلَّا الْجُمُعَةَ فَإِنَّ الرَّكْعَةَ الْأُولَى الْقُنُوتُ فِيهَا قَبْلَ الرُّكُوعِ وَ الْأَخِيرَةَ بَعْدَ الرُّكُوعِ.[9] طریق شیخ به احمد بن عیسی نیز کاملا صحیح است ، در تهذیب و غیر آن چند اختلاف نسخه است. سالته ( ای : عبدالحمید) ، همچنین در نسخه ها هم « ناس کثیر» و «أناس کثیرة» آمده که ( اناس کثیره ) مونث است و از جهت ادبی بهتر است ، همچنین « فکان » و « وکان» آمده که با (واو) درست است . برخی نسخه ها (هو) دارد یعنی قنوت (فی [ رکعة] الاولی والاخیره ) در هر دو رکعت قنوت دارد.در برخی نسخه ها دارد [ جعلت فداک]، در همه نماز ها قنوت قبل از رکوع است مگر در نماز جمعه آن هم رکعت دوم که بعد از رکوع قرار میگیرد. پس دیدیم صدر این روایت تقیه ای بود و امام بیانی شبیه اهل سنت داشتند تا مشکلی بوجود نیاید و وقتی که افراد نامحرم توجهی به امام نداشتند حضرت به اصحاب نزدیک خود حکم شرعی را بیان فرمودند.

این عبارات حضرت آمد استثنا کرد که فقط در رکعت دوم نماز جمعه قنوت بعد از رکوع است و قول ابو صلاح و ابن عقیل رد شد که میگفتند کل قنوتها قبل از رکوع است ، بعد فرمودند قنوت دارد رد اهل سنت، بعد فرمودند دو قنوت دارد رد یک قنوتی‌ها، طبق این روایت جای آن وتعداد کاملا مشخص شد و از آن طرف دیگر تقیه‌ای هم نیست.

حال قنوت واجب است یا مستحب انشاالله جلسه بعد خواهیم پرداخت.