شرایط و ارکان صلاة الجمعه «قنوت»/صلاة الجمعة /كتاب الصلاة

موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجمعة /شرایط و ارکان صلاة الجمعه «قنوت»

بیان شد قنوت از منظر شیعه در صلاة الجمعه چهار قول دارد که پیرامون هر کدام ادله‌ای آورده‌اند ولی از منظر اهل سنت قنوت در نماز جمعه مشروع نیست،لذا مناسب است از منظر اهل سنت مقداری از مطالب بیان شود .

عدم وجوب قنوت

قنوت به معنای عام آن در همه نمازها طبق نظر شافعی و مالکی در نماز صبح در همه اوقات چه نازله ای (حوادث تلخ )باشد چه نباشد مستحب است ( بدایة المجتهد ج۱ ص ۱۳۱/ مغنی ج۱ ص۸۳۳) . نزد حنفیه فقط در صلات وتر مشروع است در دیگر نمازها ابوحنیفه می‌گوید کراهت دارد، احمد بن حنبل می‌گوید قنوت برای امام مسلمین ( به رای اهل سنت ) مشروع است به گاه عزم جهاد که قبل از حرکت امام مسلمین قنوت می‌گیرد و دعا می‌کند برای پیروزی اسلام و مسلمین و به طبع مردم نیز چنین کاری می‌کنند، ولی هر چهار مذهب اجماع می‌کنند که در نماز جمعه قنوت نیست در شرایط کنونی نیز همچنین است .

استفتاء از بن باز: هل القنوت فی صلاة الفجر صحیح أم لا ؟

جواب: الصواب انه لایشرع ( ای فی صلاة الفجر ) و انه یفعل فی النوازل ، قنوت برای وقتی است که حوادث تلخی برای مسلمانان پیش آمده باشد در نماز صبح دعا می کنند بعد الرکوع فی رکعة الاخیره من صلاة الفجر، مثل الدعا علی الکفار فی بلاد الافغانستان ، مثلا مارکسیست‌ها در افغانستان که حکومت می کردند یا کشورهای دیگر مثل آمریکا در صلاة الفجر در رکعت دوم بعد از رکوع قنوت گرفتن مشروع است نه در هر زمانی بلکه بشرط شیئ است و مطلق نیست. و علی الکفار فی الفلسطین والکفار فی الفلیبین لانهم ظلموا المسلمین و قتلوا المسلمین و اشباه ذلک ، کان النبی یقنت فی الفجر و غیرها عندالنوازل ( جالب اینجاست که خود فتوا صدر و ذیل آن یکی نیست ) در بالا گفته در نماز صبح فقط هنگام حوادث تلخ ولی اینجا می گوید که پیامبر مواقع دیگری نیز قنوت میگرفتند عندما یوجد من الکفار اذی المسلمین او قتال المسلمین یدعوا علیهم ( پیامبر نفرین میکردند) بعد الرکوع و یقول اللهم هادم الکفرة و المشرکین اللهم ظللهم، اللهم انصرنا علیهم و ما اشبه ذلک، اما ما یفعله بعض الناس من القنوت دائماً فی الفجر ( وقتی که نازله نیست و حادثای نیست ، منظور شیعه است در نماز صبح و ظهر و مغرب و عشا ، شاید مالکی و شافعی) هذا غیر مستحب بل الذی ینبغی ترکه، ثبت فی السنن (در کتب سنن این چنین آمده )؛ عن سعد بن طارق اشجعی انه قال لابیه : یا ابت انک صلیت خلف رسول الله (ص) ، خلف ابی بکر ، خلف عمر ، خلف عثمان ، خلف علی (ع) رضی الله عنهم أ فکانوا یقنتون فی الفجر ؟ فقال ای بنی محدث ، میگوید بدعت است قنوت گرفتن، بن باز از این روایت استفاده میکند که این روایت دال بر این است که قنوت گرفتن علی الاطلاق در نماز صبح بدعت و چیز جدیدی است ادخال ما لیس فی الدین فی الدین بوده بلکه سنت ترک قنوت است. و ان ذهب الیه بعض العلما مثل شافعی و مالکی هرچند می‌گویند مستحب است و استدلال به احادیث ضعیه ای دارند . اما همه مذاهب اهل سنت علی اتفاق می‌گویند در نماز جمعه قنوت جایز نیست .

در استفتاء دیگری که از بن باز شده : القنوت دائماً فی الفجر لیس من المشروع ، سوال: برخی از علما در نماز صبح قنوت می‌گیرند نظر شما چیست؟ بن باز می گوید : القنوت دائماً فی الفجر لیس من المشروع بل هو محدث ثبت فی مسند احمد سنن ترمذی ، نسائی ، ابن ماجه عن سعد بن طارق بن اشجعی عن ابیه ، همان روایت قبلی می‌آورد.پس همان طور که ملا حظه فرمودید اهل سنت قائل هستند که در نماز جمعه قنوت مشروع نیست مثل نماز صبح و ظهر و مغرب و عشائ علی الاطلاق و برخی مثل بن باز می گویند الا عند النازله بعد هم در فجر و غیرها گفت در فتوایش شاید منظورش اولین نمازی است که بعد از وقوع نازله اقامه میشود ولی در نماز جمعه همه قائل هستند که قنوت جایز نیست.

سوال: مرحوم شیخ صدوق در عبارت فرموده بودند که نماز در عبارتی که شما خواندید که « وَ عَلَى الْإِمَامِ فِيهَا قُنُوتَانِ قُنُوتٌ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى قَبْلَ الرُّكُوعِ وَ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ بَعْدَ الرُّكُوعِ‌»[1] ولی شما می‌گویید که شیخ صدوق یک قنوت را قبول دارد و در رکعت دوم ؟

جواب : جایی که می‌فرمایند دو قنوت در مقام بیان نظریه علماست و زمانی که نظر خودشان را بیان می‌کنند قائل به یک قنوت هستند و فتوا می‌دهند به یک قنوت که واجب است و در رکعت دوم و توضیح می‌دهند که اساتید من نیز همین مبنا را دارند که ایشان با جرح و تعدیل روایات به این فتوا رسیده است « الَّذِي أَسْتَعْمِلُهُ وَ أُفْتِي بِهِ وَ مَضَى عَلَيْهِ مَشَايِخِي رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ ».

روایتی که بیان شد که قنوت نداریم یک روایت تقیه‌ای است که توان معارضه با روایات کثیره را ندارد اصلاً حجیت ندارد و صدور آن درست نیست چه رسد که بخواهد با روایات کثیره و متواتر معارضه کند.

روایت یک قنوت در رکعت اول :

1- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ فِي قُنُوتِ الْجُمُعَةِ إِذَا كَانَ إِمَاماً قَنَتَ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى وَ إِنْ كَانَ يُصَلِّي أَرْبَعاً فَفِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ قَبْلَ الرُّكُوعِ.[2]

سند قوی است کلینی از حسین بن محمد اشعری قمی از عبدالله بن عامر اشعری ثقه و امامی از فضالة بن ایوب از اصحاب اجماع است از معاویة بن عمار دهنی امامی و ثقه است. (یقول) یعنی مکرر می‌فرمودند اگر امام باشد و جماعتی باشد به دلالت التزامی در رکعت اول و اگر نماز ظهر است و چهار رکعتی به شکل عادی در رکعت دوم قنوت دارد.

2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْجُعْفِيِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع الْقُنُوتُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقَالَ أَنْتَ رَسُولِي إِلَيْهِمْ فِي هَذَا إِذَا صَلَّيْتُمْ فِي جَمَاعَةٍ فَفِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى وَ إِذَا صَلَّيْتُمْ وُحْدَاناً فَفِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ قَبْلَ الرُّكُوعِ.[3]

3- وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: الْقُنُوتُ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى قَبْلَ الرُّكُوعِ.[4]

این سند هم از شیخ به حسین بن سعید اهوازی که شش طریق دارد و قبلاً بیان شده، از حسن بن سعید اهوازی از ثقات است ( برادر حسین بن سعید) ،زرعة بن محمد ( حزرمی) واقفی مورد توثیق است و ابی بصیر که مورد توثیق است. بیش از این هم روایت داریم.

روایت یک قنوت رکعت دوم ؛ ابی صلاح و ابن ابی عقیل

1- مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: الْقُنُوتُ فِي كُلِّ صَلَاةٍ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ قَبْلَ الرُّكُوعِ.

در سند حسین بن سعید از ثقات و محمد بن ابی عمیر از اصحاب اجماع است عمر بن اذیته از ثقات و زراره از عیون و اجلاء اصحاب حدیث است از امام باقر علیه السلام : القنوت فی کل صلاة فی رکعة الثانیه قبل الرکوع ، عام فرمودند. مرحوم کلینی همین روایت را از علی بن ابراهیم بن هاشم از زراره بیان کردند.

تاکنون سه قول بررسی شد. 1- عدم قنوت برای اهل سنت 2- وحدت قنوت رکعت اول 3- وحدت قنوت رکعت دوم این همان قول صدوق و قول ابن ادریس است [5] ولی این دو قائل به وجوب نیز هستند.

یک قول مشهور داریم رکعت اول قبل رکوع و رکعت دوم بعد از رکوع است که فردا پیرامون آن بحث خواهیم کرد.