مبادی تصدیقیه

موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجمعة /مبادی تصدیقیه

کلام در مبادی تصدیقیه فقه صلاة الجمعه بود ،بیان شد عمده ادله از بین کتاب و سنت و اجماع، سنت هست و از بین اقسام ثلاثه سنت، سنت قولی کاربرد بیشتری دارد.

نکته: در سنت قولی باید اطمینان از صدور روایت از معصوم حاصل گردد ، اطمینان پیدا کنیم که این روایت از ناحیه معصوم بیان شده دو مبنای کلی در روش اطمینان در رابطه با سنت قولی وجود دارد :

«دو مبنای رجالی»

۱- «موثوق السند »: اصحاب فقه نجف و بغداد و حله و سامرا چنین مبنایی داشتند که باید اطمینان از ناحیه سند باشد. به همین جهت روی اسناد و علم رجال تاکید داشتند حتی برخی حضرات که قائل به غیر این مبنا بودند و تغییر روش دادند و آنها نیز موثوق السندی شدند به خاطر کفاره آن اشتباه کتاب رجال نوشتند. لذا اگر سند مشکلی نداشت می‌گویند از معصوم است و اگر مشکل داشت می‌گویند از معصوم نیست ولو اینکه سند مویّد به متون صحیح دیگری باشد.

۲- «موثوق الصدور » : اطمینان به یک روایت لازم نیست منحصر شود به وثاقت سند بلکه وثاقت صدور کافی است که از معصوم صادر شده باشد چه از این سند اطمینان حاصل گردد چه قرائن دیگر .

بنابراین دو منهج کلی داریم «موثوق السند» و «موثوق الصدور» که نسبت بین آنها عموم و خصوص من وجه است، نقطه اشتراک هم روایاتی است که هم سند و هم متن درست است. مکتب قم موثوق الصدوری است،لذا ممکن است متن قوی نباشد ولی به قرائن دیگری موثوق الصدور باشد مثلاً به قرینه کثرت روایت پیرامون یک موضوع ولو اسناد ضعیف باشد ، یا اینکه سند کامل باشد ولی اعراض اصحاب از آن روایت موجب می‌شود که به آن اطمینان نشود که از معصوم صادر شده باشد لذا اگر طبق چنین روایاتی فتوا ندهند به خاطر اختلاف مبنای رجالی است که این علما دارند. موثوق الصدوری‌ها می‌گویند سند را نگاه می‌کنیم ولو قوی نبود متن را هم می‌بینیم که چگونه است و آن را رها نمی‌کنند برخلاف موثوق السندی که اگر سند روایت ضعیف بود آن را کنار میگذارند و دیگر متن را بررسی نمی‌کنند.

احمد بن محمد بن عیسی که مرحوم برقی را از قم خارج کرد ، دنبال او رفت و او را از کاشان به قم برگرداند زیرا احتمال می‌داد روایات ضعیف السندی که بیان می‌کند شاید با قرائن دیگر ثابت شود از معصوم صادر شده باشد. قرائنی مثل؛ ۱ـشهرت ۲ـ عمل اصحاب ۳ـموید به روایات دیگر باشد.

نکته: هر روایت یک جغرافیای مدلول دارد،مدلول «مطابقی، تضمنی ،التزامی» ؛

الف) مطابقی: دلالت متن بر جمیع مفاهیم عبارت.

ب) تضمنی: دلالت متن بر جز معنای مفاهیم .

ج ) التزامی: دلالت بر خارج لازم مفاهیم ، لازم بیّن بالمعنی الاخص باید باشد، این قدر متیقّن است [ برخی می‌گویند بیّن به معنی الأعم نیز حجت است که بحث دیگری دارد ما نمیپردازیم] .

مطلبی که شهید صدر به آن پرداخته و برخی علما اجمالاً بیان فرمودند؛ آیا مدلول التزامی در طول مدالیل مطابقی و تضمنی است؟ اگر مطابقی و تضمنی حاصل شد مدلول التزامی نیز متولد و ایجاد میشود؟ و برعکس در صورت عدم این دو التزامی هم شکل نمیگیرد؟

جواب مرحوم صدر: این‌ها در عرض هم و هر کدام جداگانه است،و یکی مترتب بر دیگری نیست لذا اگر دلالت مطابقی و تضمنی مجمل شد امکان دارد مدلول التزامی بیّن بالمعنی الاخص وجود داشته باشد.

نکته : اگر بخواهیم به رواتی تمسک کنیم باید دو ویژگی داشته باشد ؛

۱ـ سلامة السند عن النقص.

۲ـ سلامة المتن عن الرّدع. ردع انواعی دارد:

الف) ردع داخلی : روایت در متن مشکل ذاتی ندارد، مجمل و مبهم و مضطرب نیست. اجمال یعنی مفهوم آن دارای شرایطی است که فهم متن به خاطر معانی مختلفی که از متن می‌شود برداشت کرد مجمل شده، ابهام یعنی مراد از لفظ چه انفرادی چه اجتماعی [ضمن متن] معلوم و مبیّن نیست، اضطراب یعنی احتمال دارد یک روایت به چند شکل بیان شده باشد، مثلاً در متن یک روایت فعل لازم آمده باشد و در دیگری با فعل متعدی یا اختلاف در حروف جر، اینها موارد اضطراب متن است.

ب: ردع خارجی: ۱ـ با روایت دیگر در تعارض باشد ۲ـ اگر معارض روایی ندارد معارض فقاهی ارد و علما از آن اعراض کرده‌اند [به هر علتی] لذا قابل تمسک نیست به ویژه اینکه علما از قدما باشند ، مثلاً در تقیه سند مشکل ندارد ولی متن تقیه‌ای است لذا نمی‌شود تمسک کرد چنانکه دیدیم شیخ طوسی از برخی آنها اعراض می‌کند چون تقیه‌ای است و شبیه نظرات اهل سنت است.

روایات و اخبار عندالقدماء دو قسم است :

۱- روایت صحیح: اطمینان به صدورش از معصوم داریم.

۲- روایت ضعیف: عدم اطمینان به صدورش از معصوم .

مرحوم سید بن طاووس و شاگردش علامه حلی پیرامون خبر تقسیمی ارائه داده اند:

۱- خبر متواتر؛ سه قسم دارد : الف) لفظی ب) معنوی ج) اجمالی

۲ـ خبر واحد ؛ پنج قسم دارد:

الف) صحیح: تمام روات امامی و عادل باشندو به این دو ویژگی شهادات زیادی از اصحاب رجال وجود داشته باشد.

ب) موثق: همه روات ثقه هستند ولی برخی امامی نیستند( میتواند عامی یا فطحی باشد).

ج) حسن : همه روات امامی اما برخی ثقه و برخی ممدوح هستند ، حضرات رجالی مدح کرده اند ولی توثیق نکرده اند‌.

د) قوی : اگر در سلسله سند برخی ثقه باشند و غیرامامی و برخی هم ممدوح هستند که توثیق نشده اند، به این خبر قوی می گویند و قابل تمسک است که البته موثوق السندی نمی تواند تمسک کند چون اینها فقط مدح شده اند و توثیق ندارند. [ این قسم آخر را برخی افزوده اند]

نکته : موثوق السندی‌ها سلامت المتن را هم قائل هستند ولی بعد از اطمینان به سند.

چه قرائنی موجب اطمینان به موثوق الصدور بودن است ؟

۱ـ وثاقت السند

۲ـ شهرت الفتوائیه

۳ـ کثروت روایات ( از روات مختلفی روایت شده ولو ضعیف)

۴ـ وجود قرائن بر صدور از معصوم ( چه داخلی چه خارجی) مثل مطابقت با قرآن و روایات صحیحه دیگر.

عوامل ضعف و عدم اطمینان :

۱ـ عدم وثاقت السند

۲ـ شهرت فتوائیه خلاف روایت

۳ـ قلّة الروایة ( روایت کم باشد).

۴ـ اعراض اصحاب ( سند و متن درست است ولی علما خصوصا قدما اعراض کرده باشند)

۵ـ وجود قرائن عدم صدور از معصوم مثل موافقت با آرائ اهل سنت.