1404/02/09
بسم الله الرحمن الرحیم
تعریف صلاة الجمعه/صلاة الجمعة /كتاب الصلاة
موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجمعة /تعریف صلاة الجمعه
آن روایت که جلسات گذشته مرحوم صدوق در امالی ؛ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ الْبَزَنْطِي‌عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ ع قَالَ إِذَا كَانَ حِينَ [حَيْثُ] يَبْعَثُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى شَأْنُهُ الْعِبَادَ أُتِيَ بِالْأَيَّامِ تَعْرِفُهَا الْخَلَائِقُ بِاسْمِهَا وَ حِلْيَتِهَا وَ يَقْدُمُهَا يَوْمُ الْجُمُعَةِ لَهُ نُورٌ سَاطِعٌ تَتْبَعُهُ سَائِرُ الْأَيَّامِ كَأَنَّهَا عَرُوسٌ كَرِيمَةٌ ذَاتُ وَقَارٍ تُهْدَى إِلَى ذِي حِلْمٍ وَ يَسَارٍ ثُمَّ يَكُونُ يَوْمُ الْجُمُعَةِ شَاهِداً وَ حَافِظاً لِمَنْ سَارَعَ إِلَى الْجُمُعَةِ ثُمَّ يَدْخُلُ الْمُؤْمِنُونَ إِلَى الْجَنَّةِ عَلَى قَدْرِ سَبْقِهِمْ إِلَى الْجُمُعَة.»[1]
گفتیم در متن اضطراب دارد از جهت ادبی به کاربردن «حیث» مشکلی ندارد ولی فصیح نیست این در وسایل آمده ولی در نسخه اصلی « حین» استعمال شده که بهتر است. و نکته دیگر اینکه ( یدخل و یدخلون ) در وسایل آمده که ضمیر فاعلی آن با ( المومن یا المومنین) مطابقت ندارد و در هردو صورت اشتباه است ، این اضطرابی که در بیان صاحب وسایل وجود دارد با مراجعه به نسخه اصلی أمالی تا حدودی برطرف می‌گردد.
در مورد تعریف صلاة الجمعه در جلسه گذشته دو مورد بیان شد که اشکالاتی بر آن وارد شده بود که آنها را توجیه کردیم اما در مجموع تعریف جامعی از صلاة الجمعه ارائه نشد. تعریف دیگری نیز از شیخ عبدالکریم حائری : « هي فريضة أوجبها اللّه تعالى على العباد سوى من استثنى منهم مثل العبد و المرية و الصغير و المجنون و بعض آخر ممن نطق به الاخبار»[2] . این عبارت در آغاز مبحث صلاة الجمعه بیان فرموده‌اند احتمالاً ایشان می‌خواستند یک تبیینی از نماز جمعه انجام دهند اما اگر غایت شیخ به تعریف باشد بر این تعریف اشکالی وارد است، و آن تطبیق این تعریف با مفهوم «جهاد» است، زیرا خداوند جهاد را بر عباد واجب کرده غیر از این افرادی که استثنا شدند.
بنابراین در تعریف تنها بیان تمایز کافی نیست بلکه باید ویژگی‌های ذاتی آن را بیان کند مثلا می توان گفت : « صلاة مشروعة بالظهر ضرورتا بالجماعه له رکعتان قبله خطبتان »، شاید بتوان به آخر این تعریف «بهیئة خاصة » نیز اضافه کرد و بعدا هنگام بیان شرایط و احکام نماز جمعه این هیئت خاص را توضیح داد . یعنی « صلاة مشروعة بالظهر ضرورتا بالجماعه له رکعتان قبله خطبتان بهیئة خاصة» .
اشکال: خود قید (بهیئة خاصة) اجمال دارد و در تعریف نباید از قیودی استفاده شود که مجمل باشد و بر مجهولات مخاطب بیفزاید.
در تعریف باید تکیه و اهتمام بر تبیین معرَّف باشد نه بر تمییز و بیان وجوه افتراق.
مثلاً در تعریف نماز جمعه نمی‌توان گفت (واجب تعیینی / واجب تخییری .... ) چون وجوب جزو احکام نماز جمعه است، در حالی که ما هنگام ارائه تعریف در مقام شناساندن موضوع هستیم و نباید احکام موضوع را در آن بیان کنیم.
شاید کسی بر ما اشکال بگیرد که قید «ضرورتاً بالجماعه» نیز جزو احکام نماز جمعه است چرا در تعریف بیان کردید!؟.
