فضیلت صلاة الجمعة/صلاة الجمعة /كتاب الصلاة

موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجمعة /فضیلت صلاة الجمعة

به آیه ۹۸ سوره یوسف تمسک کردیم در آخر جلسه گذشته، قال سوف استغفر لکم در روایات دو شکل بیان شده که چرا فرمودند (سوف استغفر ) در تفسیر عیاشی از محمد بن ابی عمیر در ذیل این آیه شریفه امام صادق علیه السلام فرمودند أخرهم بالسحر و در کتاب من لا یحضر آمده اخرهم الی سحر لیله الجمعه . مقید به لیله الجمعه است اینجا باب اطلاق التقید است چگونه عمل کنیم؟ آیا استغفار فقط منحصر در شب سحر جمعه است یا نه استغفار در سحر به اطلاق خودش باقی است و سحر شب جمعه افضل افراد برای سحر است، یعنی افضل السحر در بین اسحار، سحر یوم الجمعه است.

در جلسات گذشته فضیلت یوم الجمعه را بیان کردیم و امروز فضیلت صلاة الجمعه را شروع می‌کنیم درباره حضور و اقامه صلاة الجمعه در کتاب و سنت ؛

۱- آیه به نحو ایجابی : ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاةِ مِنْ یَوْمِ الْ‌جُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَیٰ ذِکْرِ اللهِ﴾[1] فاسعوا الی ذکر الله مراد مطلق الذکر نیست بلکه ذکر خاص است یعنی صلاة الجمعه .

۲- آیه به نحو سلبی ؛﴿يَـٰاايُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تُلهِكُم أَموَٰلُكُم وَلَا أَولَٰدُكُمعَن ذِكرِ ٱللَّهِ وَمَن يَفعَل ذَٰلِكَ فَأُوْلَـٰئِكَ هُمُ ٱلخَٰسِرُونَ﴾ [2] نهی شده از اعراض نسبت به نماز جمعه .

روایات :

۱- حَدَّثَنِي أَبِي ره قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَتَى الْجَمَاعَةَ إِيمَاناً وَ احْتِسَاباً اسْتَأْنَفَ الْعَمَلَ‌.[3] [4]

در سند مرحوم صدوق از پدرش از علی بن ابراهیم بن هاشم که از اجلاء قم است او هم از پدرش از نوفل بن یزید از ثقات است، یک قول است که آخر عمر مبتلا به غلو شد، اما این احادیثی که در مجامع حدیثی ما است مشکل ندارد زیرا حضرات در وثاقت ایشان اتفاق دارند. اسماعیل بن ابی زیاد به (سکونی) مشهور است که عامی است و این مضر به وثاقت نیست.

۲- وَ فِي الْمَجَالِسِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ نَاتَانَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي زِيَادٍ النَّهْدِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع مَا مِنْ قَدَمٍ سَعَتْ إِلَى الْجُمُعَةِ- إِلَّا حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهَا عَلَى النَّارِ.[5] [6] [7] قدمی به سوی نماز جمعه برداشته نمی‌شود مگر اینکه آن قدم و صاحب قدم از آتش جهنم محفوظ می‌ماند. ناتانه امامی و ثقه عن علی بن ابراهیم.عن ابیه عن محمد بن ابی عمیر (اصحاب اجماع) عن ابی زیاد نهدی ( ثقه) عن عبدالله بن بکیر (اصحاب اجماع) هرچند فطحی است.

۳- مرحوم صدوق در مجالس آورده ولی در وسایل سند نیامده: وَ بِإِسْنَادٍ يَأْتِي قَالَ: جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْيَهُودِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَسَأَلُوهُ عَنْ سَبْعِ خِصَالٍ فَقَالَ أَمَّا يَوْمُ الْجُمُعَةِ فَيَوْمٌ يَجْمَعُ اللَّهُ فِيهِ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ فَمَا مِنْ مُؤْمِنٍ مَشَى فِيهِ إِلَى الْجُمُعَةِ إِلَّا خَفَّفَ اللَّهُ عَلَيْهِ أَهْوَالَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ ثُمَّ يُؤْمَرُ بِهِ إِلَى الْجَنَّةِ.[8] سند روایت :حَدَّثَنَا الشَّيْخُ الْفَقِيهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَيْهِ الْقُمِّيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع‌) [9] .[10] در این روایت از جهت سندی چند نفر مجهول هستند ؛ مرحوم صدوق از ماجیلویه عن عمه محمد بن ابی القاسم ( عبدالله بن عمران) امامی و ثقه عن احمد بن ابی عبدالله برقی عن ابیه( محمد بن خالد البرقی است ) عن ابی الحسن علی بن الحسین البرقی مجهول است عن عبدالله بن جبله کنانی ثقه است اما واقفی است عن معاویة بن عمار الدهنی ثقه است عن حسن بن عبدالله که مجهول است از پدرش . لذا حداقل دو نفر در این سند از مجاهیل اند اگر فقهی بخواهیم نگاه کنیم باید به خاطر چنین ضعفی آن را کنار بگذاریم اما اگر مضمون آن مؤید به مضامین روایات صحیح السند دیگری باشد می‌توان به مضمون آن توجه کرد چون مهم اطمینان به صدور است چون در روایت دیگر "خفف الله" داریم شبیه همین روایت است.

۴- وَ فِي عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالا سَمِعْنَا أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ ع يَقُولُ مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثاً مُتَوَالِيَاتٍ بِغَيْرِ عِلَّةٍ- طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ.[11] [12] طبع یعنی بستن قفل کردن ، واژگونه کردن ، مسدود کردن .

از جهت سند ؛ صدوق از محمد بن حسن بن ولید استاد صدوق و صفار از ثقات است ، عن عیسی بن عبید ایشان هم در مجامع مورد اعتنا و اعتماد است ولی همین ابن ولید او را تضعیف کرده ولی چون کثیری از رجالیون او را تایید کرده‌اند آن ضعف را از بین میبرد همچنین خودش هم از ثقه نقل می‌کند و هم ثقه از او نقل می‌کند لذا موجب اطمینان به اوست ، عن عاصم بن حمید الحناط عن ابی بصیر و محمد بن مسلم ، مرحوم صدوق دو سلسله سند به این روایت داشته ، یعنی همین روایت را در یک سلسله از ابی بصیر و در سلسله دیگر از محمد بن مسلم به او رسیده این شیوه نقل حدیث را که دو سند را در یک سند می‌آورند "تحویل" گفته می‌شود.

۵- این روایت یک بحث خوب فقهی دارد وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ جَمِيعاً عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثَ جُمَعٍ مُتَوَالِيَةً طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ[13] . کسی که سه نماز جمعه پشت سر هم نرود[14] ، خداوند قلبش را مسدود می‌کند. این روایت با روایت قبلی کاملاً مضمون یکسانی دارد و سند هم شبیه به هم هست امکان دارد یکی باشند.

نکته: طریق شیخ به حسین بن سعید اهوازی صحیح است شیخ هم در فهرست هم در مشیخه طریق خود را مشخص کرده ، مثلاً مرحوم کلینی در جایی گفته اند: عده من اصحابنا، پس به تعداد این افراد سلسله سند متفاوت می‌شود لذا به خاطر اینکه همه را جمع کند این عبارت را فرموده یا مرحوم شیخ برای طولانی نشدن مطلب ، چند نفر اول سند را حذف می‌کند و از نفر ۴ یا ۵ بیان می‌کند مرحوم صدوق هم گاهی همین کار را کرده است، لذا کل سند را در مشیخه خود در آخر کتاب ذکر کرده‌اند. « الفهرست» ، « مشیخه» و « رجال الشیخ ٫ الابواب » کتب شیخ طوسی در این زمینه هستند . در مشیخه چهار طریق بیان می‌کنند تا حسین بن سعید اهوازی و در الفهرست دو طریق بیان می‌کنند که یکی از آنها با مشیخه مشابه[15] است بنابراین مجموعا ۵ طریق به حسین بن سعید اهوازی دارد که عبارتند از ؛

طریق شیخ طوسی به حسین بن سعید اهوازی در المشیخه[16] :

۱ - طریق اول : 1- محمد بن محمد بن نعمان و حسین بن عبیدالله و احمد بن عبدون ۲- احمد بن محمد بن حسن بن ولید ۳- محمد بن حسن بن ولید ۴- حسین بن حسن بن ابان از حسین بن سعید اهوازی.

2 - طریق دوم : ۱- ابن ابی‌جید ۲- محمد بن حسن بن ولید ۳- حسین بن حسن بن ابان از حسین بن سعید اهوازی.

۳ - طریق سوم : ۱- محمد بن محمد بن نعمان و حسین بن عبیدالله و احمد بن عبدون ۲- احمد بن محمد بن حسن بن ولید ۳- محمد بن حسن بن ولید ۴- محمد بن حسن صفار ۵- احمد بن محمد از حسین بن سعید اهوازی.

۴ - طریق چهارم: ۱- ابوالحسین بن ابی‌جید قمی ۲- محمد بن حسن بن ولید ۳- محمد بن حسن صفار ۴- احمد بن محمد از حسین بن سعید اهوازی.

طریق شیخ طوسی به حسین بن سعید اهوازی در الفهرست[17]

1- طریق اول: ۱- ابن ابی‌جید قمی ۲- محمد بن حسن ۳- حسین بن حسن بن ابان از حسین بن سعید اهوازی.

2- طریق دوم: ۱- عدة من اصحابنا۲- محمد بن علی بن حسین۳- علی بن حسین بن بابویه، محمد بن حسن و محمد بن موسی بن متوکل ۴- سعد بن عبدالله و حمیری ۵- احمد بن محمد بن عیسی از حسین بن سعید اهوازی.

لذا روایت از جهت سند قابل اعتنا است این روایات را از باب نمونه ذکر کردیم وگرنه روایات در باب فضیلت نماز روز جمعه بیشتر از این‌هاست.