شرط پنجم/مکان مصلی /كتاب الصلاة

موضوع: كتاب الصلاة/مکان مصلی /شرط پنجم

مرحوم صاحب عروه در شرط ۵ مکان مصلی می‌فرمایند؛ «الخامس: أن لا يكون مما يحرم الوقوف والقيام والقعود عليه، كما إذا كتب عليه القرآن، وكذا على قبر المعصوم (عليه السلام) أو غيره ممن يكون الوقوف عليه هتكا لحرمته »[1] مکان مصلی نباید از امکنه‌ای باشد که وقوف قیام و قعود بر آن حرام باشد،یعنی وقتی مصلی در آن استقرار پیدا کند تمامی این امور به ادله خارجیه تعلق حرمت گرفته به آن در این صورت مکان مصلی صلاحیت ندارد و نماز در آن باطل است، مثل مواردی که در سطح زمین آیات شریفه نوشته شده و مصلی پا روی آیات بگذارد و قیام و قعود کند و نماز بخواند یا بر قبر یک معصوم بایستد در کنارش نه، بلکه درست روی قبر نماز بخواند، این مکان صلاحیت مکان صلاتیه ندارد وقوف در آن حرام و به تبع صلات حرام و باطل است، چرا باطل؟ یکی از شروط صحت صلات مکان هست نماز یک مجموعه ترکیبی است که یک سری اجزای داخلیه دارد و یک سری اجزای خارجیه ، اجزای داخلی؛ مثل سجود رکوع قیام قعود اجزای خارجی یک سری شروط هستند مثل وضو ،طهارت، مکان حال اگر یکی از اجزای داخلی یا خارجی صحت نداشته باشد کل نماز باطل است زیرا ( اذا انتفی الشرط انتفی المشروط) به کل نماز عنوان باطل میدهد.

صاحب عروة: تمام اجزای داخلی باید صلاحیت صلاتیه داشته باشد وقتی که متعلق حرمت نباشد تعلق حرمت به جزء نیز موجب بطلان کل هست نهی از عبادت موجب فساد هست.

حد وسط و تکیه استدلال صاحب عروه بر ترتب حرمت به اجزای نماز است، مثلاً اگر کسی با ایماء و اشاره حین نماز تنقیص و تمسخر کسی انجام دهد یا نگاه به اجنبیه کند این‌ها ربطی به اجزای صلات ندارد ، نماز می‌خواند و در کنارش کار حرام هم انجام می‌دهد اما چون این کار حرام جزئی از صلات نیست موجب فساد آن نمی‌شود، در اصول خوانده‌اید اجتماع امر و نهی وقتی است که مجتمَع «ترکیب اتحادی» باشد، مثل سجده در زمین غصبی، قیام صلاتی تصرف در زمین غیر است همین قیام که جزئی از نماز است مشمول نهی میشود و موجب فساد است. اما در مانحن فیه وقتی که وقوف قیام و قعود داریم در جایی که حرام است اما آیا اجتماع امر و نهی نیز واقع شده یا خیر؟ آیا مامور به و منهی عنه یکی هستند؟ یا نه مثل نگاه به اجنبیه است ؟

مصلی در مکانی است که ایستادن بر روی آن حرام است مثل قبر معصوم می‌نشیند روی قبر یا آیات قرآن آیا این حرکات آیا این‌ها ترکیب اتحادی دارند؟ افعال صلاتی در ماهیت خودش استقرار و وقوف بر مکان ندارد ( این‌ها تلازم وجودی انسان است ) مثلاً کسی که در جو معلّق هست می‌خواهد نماز بخواند دیگر وقوف و قیام روی زمین ندارد. آن قیام روی زمین که جزء ماهیت نماز نیست از قبیل نگاه به اجنبیه است، حضرت امام و مرحوم خویی[2] ، مرحوم حکیم[3] می‌گویند فعل حرام انجام داده هتک حرمت کرده ولی نماز صحیح است. تردیدی نیست که حرام است خویی : «حرمة الفعل المزبور ممّا لا ريب فيه، و لا يبعد إيجاب بعض مراتبه الكفر إلا انّ الحكم ببطلان الصلاة معه على إطلاقه مبنيّ على الاحتياط»[4] مرحوم آقای خویی احتیاط داده‌اند. اما به نظر می‌رسد یک فقیه قوی می‌تواند فتوای سومی بدهد ؛ که در سجده که جزء ماهیت آن «اعتماد به مکان» است، لذا انسان که سجده می‌کند باید اعتماد بر مکانی کند ( مگر حالت اضطراری که بحث دیگریست) این مکان نیز اعتماد بر آن حرام است جز که باطل شد کل نیز باطل می‌شود .

نظر صحیح ؛ اگر مصلی نیاز دارد به سجده در حالت اختیار امر دارد به همین سجده نیز نهی تعلق گرفته است « مصلی فی هذه المکان ان کان یحتاج الی السجده الاصلیه الاولیه صلاته باطل و الا فصلاته صحیحة لا اشکال فیه»

گاهی لحظه لحظه بودن در مکان غصبی حرام است ولی یک جا به خاطر قیام ،قعود، و استمرار حضور حرام است و شخص شروع می‌کند به قرائت ، شخص در آن فضا نیز رکوع می‌کند و سجود انجام می‌دهد ، قرائت که مشکل ندارد پا گذاشتن روی آیه حرمت دارد ولی در زمین غصبی همان قرائت هم مشکل دارد، نظر ما این است که فرق می‌گذاریم بین آنها. اگر نیاز به سجده معمولی ندارد « الاحوط ترکه» .