شرط سوم؛ نماز در معرض ابطال نباشد/مکان مصلی /كتاب الصلاة

موضوع: كتاب الصلاة/مکان مصلی /شرط سوم؛ نماز در معرض ابطال نباشد

کلام در مسائل مکان مصلی بود فرمودند شرایطی دارد اولین آنها اباحه المکان بود دومین آن قار بودن و ثابت بودن و سومین آنها این هست که بحث امروز ماست مرحوم صاحب عروة فرمایند : «الثالث: أن لا يكون معرضا لعدم إمكان الإتمام والتزلزل في البقاء إلى آخر الصلاة ...»[1] یکی از شرایط مکان مصلی این هست که باید شرائطی داشته باشه که مصلی که آغاز می کند صلات را بتواند نماز را در همان مکان تمام کند، به این معنا که عندالشروع شخص مصلی کاملا اطمینان داشته باشد به اینکه در این مکان نماز را می تواند تمام کند نیمه کاره رها نمی شود اگر یقین داشت که نماز نیمه کاره رها می شود یا ظن قوی داشت که در آنجا نماز دارای انکسار می شود آن مکان مصلی شرایط مکان صلات را ندارد، مثل نماز بخواند در مسیری که محل ازدحام حضور مردم هست به او تنه می زنند می افتد یا مسیر ترافیک هست، اینجاها این مکان مصلی شرایط مکان صلات را ندارد لذا خود ایشان مثال می زنند که؛« كالصلاة في الزحام المعرض لابطال صلاته»[2] حالا گاهی این مکان مکانیت صلات را از دست می دهد به خاطر حرکات مردمی است مثلا خودش را در مسیر ازدحام و ترافیک قرار بدهد، گاهی حوادث طبیعی است مثلا در یک مکانی نماز بخواند که در آنجا طوفان ،زلزله ،رانش زمین طبیعی است و همیشه صورت می گیرد اینجا شرط مکان مصلی محقق نشده یا باران شدید می آید برود زیر باران شدید که تبدیل می شود به سیل و شخص را از حالت مصلی خارج می کند. بعد نکته ای ایشان می فرمایند که اگر شخصی اطمینان نداشت که این مکان شرائط دارد و شروع کرد یعنی اطمینان ندارد بتواند آنجا نماز را به اتمام برساند نماز را شروع کرد آیا این نماز او صحیح است یا خیر؟ چون شرایط مکان مصلی را ندارد لذا می فرماید:« فمع عدم الاطمئنان بإمكان الإتمام لا يجوز الشروع فيها على الأحوط»[3] نگاه کنید به امکان اتمام ، یک وقت اطمینان دارد می تواند تماما بخواند یک وقت اطمینان ندارد یعنی یک حالت تردید دارد، اطمینان ندارد، آیا جائز است یا خیر؟ می فرماید جایز نیست، انسان جایی که می خواهد نماز بخواند باید مطمئن باشد که می تواند نماز را تمام کند ،حالا این چرا اینطور هست ؟ بر چه مبنای فقهی چنین فتوایی داده می شود؟ تکلیف یقین است ﴿ان الصلاة کانت علی المومنین کتابا موقوتا﴾[4] ، ﴿اقم الصلاة لدلوک الشمس..﴾[5] تکلیف به صلات یقینی است به تبع برای اینکه تکلیف از انسان ساقط شود، باید برائت یقینی برای انسان حاصل شود، باید مأتی به یعنی اون فعلی که می آوریم مطابق ماموربه باشد، آن وقت تکلیف ادا می شود ، الان این شخص اطمینان ندارد که نماز را در اینجا می تواند تمام کند، اطمینان ندارد، به همین خاطر هست که در آغاز صلاة نسبت به شرط صلاة که مکان مصلی است با شرایط خاص آن بجا آورد ، خودش اطمینان ندارد و وقتی اطمینان نداشت، نمیتواند نیت معین و یقینی برای إتیان ماموربه داشته باشد، لذا نیت متمشی نمیشود ، نیتش که من نمازی می خوانم که تمامش که می کنم تمام شرایط داشته باشد.

در حالی که مأتی به در صورتی امتثال میشود که از اول با شرائط باشد، ایشان اطمینان به وجود شرایط تا پایان ندارد. به همین خاطر می فرماید:« فمع عدم الاطمئنان بإمكان الإتمام لا يجوز الشروع فيها على الأحوط»[6] دقت کنید می گوید( علی الاحتیاط) چرا ؟ چون اطمینان ندارد که این نماز را بتواند با شرط تمام کند، نه اینکه اطمینان دارد که تمام نمی کند. فرق است بین اینکه انسان اطمینان داشته باشد که من نمازم در این مکان تمام نمی کنم یا اینکه اطمینان نداشته باشد که این نماز را تمام می کند. آنجایی مشکل دارد( لایجوز) که اطمینان دارد که تمام نمی کند.

اشکال : برخی مثل مرحوم حضرت امام مرحوم آقای خوئی می گویند اطمینان به اتمام درست است اما عدم اطمینان به اتمام مخل نیست، یعنی مطمئن نیستید که تمام می کنید یا تمام نمی کنید این می شوند خواند. اگر تمام شد که الحمدالله تمام نشد خب نماز اعاده می کنیم آنجا مشکل هست که اطمینان دارید شما به عدم الاتمام.

ایشان می گوید علی الاحوط مرحوم صاحب عروه می گوید جائز نیست، آقایان می گویند نه مشکل کجاست ؟ آنجایی که اطمینان به عدم دارید نه عدم اطمینان به اتمام، مطمئن نیستید که تمام می کنید یا نمی کنید ،اشکال ندارد بخوانید،لذا ایشان صریح فتوا نمی دهند، مرحوم صاحب عروه می گویند( علی الاحوط) اگر اطمینان نداشتید که تمام می کنید یا نمی کنید( لایجوز علی الاحوط) حضرت امام و دیگران می گویند نه مشکل جاییست که شما اطمینان به عدم الاتمام دارید ،آنجا مشکل هست اما اطمینان نداشته باشید که تمام می کنید اشکال ندارد شروع می کنید.

دقت بفرمایید نکته : اگه اطمینان دارید که درست خواهد بود یا هست یا اطمینان ندارید که درست خواهد بود یا نه ؟ این دو اشکال ندارد،چرا ؟ چون مشکل جاییست که اطمینان به اخلال داشته باشید آنجا اشکال دارد، اما اگر اطمینان به عدم اخلال داشته باشید یا مطمئن نباشید که درست نیست یا درست هست اشکال ندارد، نیت متمشی می شود، نیت وقتی متمشی نمی شود که انسان اطمینان داشته باشه این نماز خراب هست یا خراب خواهد بود. لذا امام خمینی و آقای خوئی و دیگران می گویند که مشکلی ندارد چون نیت متمشی است. ایشان می گویند علی الاحوط جایی که اطمینان نیست که تمام می شود آنجا نماز صحیح نیست و باید انسان از همان ابتدا اطمینان داشته باشد به اینکه این کاری که انجام می دهد صحیح هست، اگر شک کردم با شک نیت متمشی نمی شود.

« نعم لا يضر مجرد احتمال عروض المبطل.» [7] بله همین که یک احتمال بدهد که مثلا شاید یک مبتلی رخ بدهد، مثلا مشکلی ایجاد بشود ما اصلا مشکلی نداریم .

نکته: ویژگی قصد قربت این است که تعلق به تمام اجزا می گیرد یعنی شما مثلا نماز یازده جز داشته باشه نیت گویا یازده بار باید وجود پیدا بکند ،به همین خاطر هست وقتی شما می خواهید نیت بکنید باید نیت هیئت ترکیبی بکنید، الان شما اطمینان دارید که شما هیئت ترکیبی را نمی توانید انجام بدهید، بخشی از آن هیئت را می توانید انجام بدهید پس نیت دارید هیئت ترکیبی جامع را نمی توانید انجام بدهید، نیت متمشی نمیشود، اما اگر اطمینان داشتید که همه را انجام می دهید نیت متمشی می شود. اگر اطمینان نداشتید که تمام می کنید یا نمی کنید که بحث ما اینجاست، احتمال می دهید که انجام می دهید احتمالا می دهید یک حادثه ای عارض شود، امام می گوید اشکال ندارد نیت متمشی می شود، درست نیز همین است، چون نیت واقعا متمشی می شود مانع مشی نیت وجود ندارد.

خیلی دقت کنید ایشان می گوید نیت باید جازم باشد ، شما جذم به نیت ندارید که هیئت ترکیبی را انجام بدهید چون اطمینان ندارید تمامش می کنید، ولی از آن طرف چون مانع نیت اطمینان بالعدم هست ایشون می گوید (علی الاحوط )در حالت عدم اطمینان هم احتیاد کنید شما اینجا در آن معرض قرار نگیرید که مشکلپیش یباید. پس بنابراین سه حالت دارد؛

۱-طمینان به اتمام دارید، نیت متمشی می شود.

۲- اطمینان به عدم الاتمام دارید ، نیت متمشی نمی شود.

۳- عدم اطمینان دارید ،اطمینان ندارید که تمام می کنید یا نمی کنید مرحوم صاحب عروة می فرمایید نیت ممشی نمی شود، شما تزلزل در اتمام داری ،نیت متزلزل می شود در حالیکه باید نیت جاذم و قاطع باشد لذا احتیاط می کند. امام می گوید نه ،چرا احتیاط می کنید؟! چون شخصی است ،وقتی که شخصی شد آدم اطمینان ندارد که تمام می کند یا نمی کند اینجا می تواند نیت کند، نیت می کنم کار را انجام بده، مثل برخی مواقع انسان می خواهد کاری انجام بدهد نمی دانه به سرمنزل مقصود می رسد یا نمی رسد مثلا یک ماشینی دارد می خواهد سوار شود و برود منزل پدر، نمی داند که این ماشین او را می رساندیا نه ؟ اشکال ندارد سوار شود و برود، ولی وقتی که اطمینان دارد نمیرسد و سوار شد رفت مردم او را مذمت می کنند ،می گویند مطمئن بودید که نمیرسید ، ولی اگر اطمینان در کار نبود و فقط احتمال میداد کسی بر او ایراد نمیگرفت.

مرحوم صاحب عروة نیز که احتیاط ( احتیاط واجب ) دادند بخاطر اینکه نیت شخصی میشود و متمشی میشود، چون اینجا عدم الاطمینان است نه اطمینان به عدم الاتمام .