موضوع: مقدمات صلاة

کتاب الصلاة یک مقدمه ای دارد و فصولی. درباب مقدمه مباحث سه گانه: معنای لغوی و معنای اصطلاحی و قدمت تاریخی صلاة بحث شد و زمینه‌ای شد برای پژوهش شما که در لغت و اصطلاح چه نظریه‌ای دارید؟ و قدمت تاریخی صلاة هم از ابتدای شرایع آسمانی همانطور که عرض کردیم بوده است.

واما فصول کتاب الصلاة:

فصل های کتاب الصلاة زیاد است و این بستگی دارد به نگاه مولف و فقیه که بخش های کتاب الصلاة را چگونه از هم تفکیک کرده باشد؟! مثلا اعداد فرائض؛ حکم شرعی صلوة، صلاة المسافر؛ صلاة الجمعه؛ و...که برخی می‌گویند بیست و نه تا فصل دارد. برخی می‌گویند سی فصل دارد و برخی بیشتر، البته آن خیلی مهم نیست در واقع این فصول، نوع مهندسی فقیه و مولف می باشد.

۱_ یکی از فصل ها به عنوان فصل اول، مربوط به تعداد فرائض و نوافل است که فرائض من ألصلوة کم هی؟ و نوافل آن چند تا هستند؟ در رابطه با عدد فرائض الصلاة بستگی به نگاه فقیه دارد. البته در اصل تعداد صلاة هیچ شکی نیست، اما در شیوه بیان که چگونه باشد برخی گفته اند نه تا، برخی دیگر گفته‌اند هفت تا، مثلاً یک فقیه می گوید صلوة جمعه جزء صلاة یومیه میباشد، و دیگری مستقل می‌داند، درباره تعداد صلاة حالا من کلام را بیان می‌کنم که عبارت است از( صلات الیومیه، صلاة الآیات، صلاة الجمعه، صلاة ملتزم به نذر و شبهه، و صلات الوالد علی الوالد الاکبر، صلاة المیت، و صلات الاحتیاط، علی الظاهر ۹ تا شدند و مابقی نماز ها هم مندوبه و مستحب هستند.

حالا برخی آمده‌اند تعدادی از این صلوات را جزء دیگر نمازها شمرده اند، مثلاً جمعه را جزء یومیه حساب کرده‌اند، یا قضاء والد علی الولد الاکبر را گفته اند جزء صلوة یومیه است، بنابراین دو تا کم می‌شود و می‌شود هفت تا. مثلاً جناب صاحب شرایع آمده صلاة الآیات را خسوف و کسوف را یک نماز دانسته، و زلزله را هم جدا آورده، اما صلوة جمعه را در ضمن صلاة یومیه قرار داده است، بنابراین در اعداد فرائض فرموده اند: صلاة الجمعة و صلاة الیومیه و صلاة العیدین. و صلوة الخسوف والکسوف و صلوة الزلزله و صلاة الایات و صلاة الطواف و ما یلزم الانسان بالنذر وشبهه در عدد نه اختلاف نداشته اند لیکن ایشان در بیان نوع اختلاف کرده‌اند، مثلاً نماز احتیاط را در ضمن یومیه برده است، برخی گفته اند از آن ۹ تای اولی احتیاط همان یومیه است لذا گفته اند گفته‌اند هشت تا است .دیگری آمده قضاء والد علی الولد را همان یومیه نامبرده و گفته است فاعلش فقط مختلف است لذا گفته سبعة، برخی بیان کرده اند نماز جمعه مانند نماز یومیه است لذا گفته اند شش تا است. برخی گفته اند که الان صلاة العیدین واجب نیست لذا میشود خمسة .بنابراین اگر دیدید فقیهی گفته نه تا و برخی گفته اند هشت تا این از باب ادراج بعد الصلاة فی بعض است .

۲_ نکته دیگر اینکه عبارت صاحب عروة را عرض کنم برایتان و ببینید مبنای ایشان در اعداد فرائض چیست؟ می‌فرمایند:

الصلوات الواجبه هی صلاة الیومیة ومنها الجمعة، صلاة الآیات، صلاة الطواف للواجب، صلاة الملتزم بالنذر و الیمین و العهد، وصلاة الوالدین که البته فقهاء اشکال کرده اند بر این نماز زیرا نماز مادر که واجب نیست، و صلاة الاموات، اگر دقت کنید دراین عبارت نماز احتیاط و صلات عیدین راایشان ذکر نکرده‌اند و جمعه را هم در ضمن یومیه نام برده‌اند بنابراین سه تا کم می‌شود و هفت تا حساب می آید. بنابراین این نوع اختلافات در تعداد فرائض جوهری نیست بلکه صوری است.

۳_ بحث سوم در رابطه با اولین نماز و مهمترین صلاتی که است که محل بحث است که صلوات یومیه است، زیرا هم کثیر العمل است و تاکید جدی در آن می‌باشد در صلوات یومیه چهار بحث صورت می‌گیرد:

۱_ حکم؛ که شما چرا میگویید این نماز واجب است؟

۲_ تعداد صلوات یومیه؟

۳_ اجزاءو شرایط؟

۴_ احکام فقهی در رابطه با حکم صلاة؟ در رابطه با حکم صلاة یومیه تمام فقها بیان کرده‌اند که حکمش وجوب است به سه علت.۱_ هم ضروری دین است؛ ۲_ اجماعی می‌باشد و۳_ ادله نقلی که در خود قرآن بیان شده

اما ادله نقلی:

الف_ صحیحه زراره از امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه شریفه ﴿ان الصلاة کانت علی المومنین کتابا موقوتا﴾ این حدیث تجمیع سه سند در یک سند است که اسمش می‌شود تحویل زیرا مرحوم کلینی در ضمن این حدیث از سه نفر نقل کرده‌اند اول از جناب علی بن ابراهیم، دوم از جناب محمد بن یحیی عطار، و سوم از جناب محمد بن اسماعیل نیشابوری، و همگی اینها نقل کرده‌اند از حماد و ایشان از حریض و از زراره و او هم از امام باقر علیه السلام در رابطه با تفسیر آیه ای که ذکر شد که امام باقر علیه السلام می فرمایند کتابا موقوتا أی موجوبا.

ب_ یا مرحوم صدوق از امام صادق علیه‌السلام در رابطه با تفسیر همین آیه سوال می پرسند امام صادق علیه السلام می فرمایند کتابا موقوتا أی مفروضا، حالا تفاوت میان فرض و واجب چیست؟ می‌فرمایند جایی که در قرآن آمده است می‌گویند فرض،لیکن در غیر قرآن اگر چیزی واجب شده باشد می‌گویند واجب، اما این جمله صحیح نیست زیرا اینها دو اصطلاح برای یک معنا هستند لذا گاهی به تعبیر فرض می‌آید و گاهی به تعبیر واجب و فرض هم یعنی حتم اما اینجا یک سوالی وجود دارد و آن این است که عبارت کانت علی المومنین کتابا موقوتا یعنی برناس واجب نیست ؟ و یا اینکه اسلام با ایمان فرق دارد یعنی ولم یکن علی المسلمین موقوتا؟ در جواب باید گفت که این ایمان ذکر شده مقول به تشکیک است به خلاف اسلام، زیرا اسلام شدت و ضعف ندارد، اما ایمان شدت و ضعف دارد یعنی میخواهد بفرمایدکسانی که همان ایمان ابتدایی را دارند که مرادف با اسلام می باشد بر ایشان صلاة واجب شده است البته خب این مفهوم ندارد که بر غیر اهل دین نماز واجب نیست لیکن در مورد غیر اهل دین که کفار باشند سالبه به انتفاء موضوع است چون ایشان اصلاً دین ندارند.

ج_ صحیحه زراره مثل سند قبلی از امام صادق علیه السلام که سوال میپرسند خداوند صلاة را چه کار کرده است؟ یعنی وضعیتش چطور است؟ و حضرت تعبیر به فرض می برند و می فرمایند فرض الله.

د_ یا صحیحه محمد بن مسلم و ابی بصیر از امام صادق که حضرت فرمودند در هفته سی و پنج نماز واجب است که منظور همان صلاه یومیه است لیکن نماز جمعه هر چند دو رکعت است اما خطبتبن نماز جمعه هم جز، نماز بحساب می‌آیند.

و_ صحیحه زراره از امام باقر علیه السلام زراره از صلاه سوال میکند لیکن فهم حضرت از سوال زراره این بوده است که منظور از صلاة یومیه است، زراره میپرسد که آیا خداوند اشاره‌ای هم به این نماز ها در کتابش فرموده است حضرت می‌فرمایند نعم آنجایی که حق تعالی می فرماید ﴿وأقم ألصلوة لدلوک الشمس الی غسق اللیل﴾ منظور از دلوک شمس به هنگام زوال است و غسق اللیل هم انتصاف شب است، که چهار تا نماز را می گیرد یعنی ظهر و عصر و مغرب و عشا و در مورد نماز صبح هم حضرت اشاره می فرمایند به ادامه آیه یعنی وقرآن الفجر و باز حضرت ادامه می دهند و اشاره می میکنند به آیه دیگری که و طرفی النهار منظور از طرف یعنی ابتدا و انتهای روز که مراد اینجا صبح ابتدای روز است و آخر روز هم منظور نماز مغرب است، و زلفا من اللیل می فرمایند وهی صلاة العشا، نماز ظهر و عصر هم حضرت اشاره می فرمایند به ﴿حافظوا علی ألصلوة و ألصلوه الوسطی﴾، که منظور از این صلاة وسطی نماز الظهر است زیرا اولین نمازی که پیامبر خوانده است نماز ظهر بوده است البته برخی هم گفته اند منظور نماز عصر است. بنابراین از مجموع این روایات متوجه می‌شویم که صلاة یومیه واجب میباشد و سه دلیل برای وجوب صلاة یومیه عرض کردیم یک ضرورت دین است، دو اجماع ،و سوم سیره رفتاری معصومین بر اینکه اینها می‌فرمودند پنج نماز یومیه در طول روز وجود دارد. بحث بعیدیمان در رابطه با رکعات نماز است که چند رکعت می باشد؟