موضوع: مقدمات صلاة

کلام در معنای لغوی صلاة بود که جلسه قبل مفصلاً در رابطه با آن توضیحاتی دادیم و همینطور افقی را برای شما باز کردیم که خودتان تحقیق و پژوهش کنید دراین زمینه. در مورد معنای اصطلاحی صلاة هم تعاریفی فراوان از بزرگان بیان شد که ماهیت اعتباری را باید معتبر تمام آن ماهیت خود را شرطا و جزا بیان بکند که وقتی به آن امر می کند مأمور درک کند که چه چیزی خواسته است جناب امر، و گفتیم تعریف صلوة ولو اینکه یک سطر یا دوسطر بشود هم اشکالی ندارد که با این منظر آمدیم به برخی از تعاریف اشکال کردیم زیرا آن تعاریف گرچه منطقی بود و جامع مشترکات و مایز مختلفات، ولی ماهیت صلاة را روشن نمی کرد.واما امروز بحثمان در رابطه با قدمت صلاة میباشد که آیا صلاة مخترع شرعی است؟ یعنی از اولین شریعت وجود داشته است؟ که در اینجا دو نظریه ی جدی وجود دارد،

۱_ صلاة مخترع اسلامی است یعنی همین ذات حرکات و سکنات و قرائات است که اولها التکبیر و آخرها التسلیم و در ادیان گذشته هم نبوده است.

۲_ اما یک نظریه ی دیگری وجود دارد که صلاة از اولین شریعت الهی وجود داشته است، اما شکل آن در هر دینی از ادیان الهی به نحوی از انحا۶ متفاوت بوده است، مثلاً در شریعت حضرت عیسی یک شکل داشته است، در شریعت حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهماالسلام شکل دیگری داشته است، در زمان حضرت شعیب یک شکل داشته است، اما تکامل یافته آن در نظام شریعت اسلامی بوده است و در شرایع دیگر این عمل به زبان خودشان اسمی داشته است مثلاً به زبان عبری در زمان حضرت موسی، و یا به زبان ارمنی در زمان حضرت عیسی، اما عرب وقتی میخواسته اشاره کند به آن عبادات می گفته است صلاة، وقتی حضرت اسماعیل در مکه این عبادت را انجام می داده به زبان عربی می گفتند (هذا یفعل ألصلوة ) پس عرب به آن افعال عبادی در سایر ادیان الهی لفظ صلاة را اطلاق می کرده است، در خود قرآن هم در مورد حضرت اسماعیل آمده است:

﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا ﴾[1] ﴿وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَكَانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا﴾[2] بیان میدارد که خود ایشان هم نماز می خوانده و به اهلش هم می فرموده که نماز بخوانند، یا در زمان حضرت شعیب علیه السلام قومش به او خطاب می کردند:

﴿قَالُوا يَا شُعَيْبُ أَصَلَاتُكَ تَأْمُرُكَ أَنْ نَتْرُكَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَنْ نَفْعَلَ فِي أَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ ۖ إِنَّكَ لَأَنْتَ الْحَلِيمُ الرَّشِيدُ﴾[3] که آیا این نماز می گوید که ما روش آباء و اجدادیمان را کنار بگذاریم؟ یا حضرت عیسی علیه السلام میفرمودند ﴿وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا﴾[4] و یا اولین سوره ای که بر پیامبر نازل شده است سوره مبارکه علق بوده است.آیه ده می فرماید عبدا إذا صلی، پس معلوم می‌شود عرب صلوة را می شناخته‌. بنابراین صلاة به ما هی هی فی الجمله در ادیان دیگر هم وجود داشته است، اما دارای یک اجزا و شرایطی بوده که با اجزا و شرایط اسلامی متفاوت بوده است،یعنی کمال یافته ی آن در اسلام بوده است، ولی خب این دلیل نمی‌شود که عرب به آن اعمال لفظ صلاة را اطلاق نکند. بنابراین پر واضح است که نظریه دوم صحیح میباشد بااین توضیح که عرب صلاة به معنای لغوی را اطلاق به آن اعمال عبادی در شرایع اسلامی میکرده است، حالا وضع تعینی و یا وضع تعیینی یک بحث دیگر است،

۱_ بعضی از بزرگان بیان کرده‌اند اساساً صلاتی که عرب به عبادات در ادیان گذشته اطلاق می‌کرده لفظ صلاة شرعی بوده است چون برای یک فعل شرعی وضع کرده بنابراین از قبل این حقیقت شرعیه وجود داشته است، ونیازی نبوده در اسلام به وجود بیاید(کلام مرحوم آقای بروجردی) البته اشکالی که به این کلام وارد است این است که این محقق بزرگوار به این نکته عنایت نداشته اند که بحث ما که می گویم اصطلاح، مراد اصطلاح شرعی اسلامی است و عرب صلوتی را که برای افعال عبادی سایر ادیان به کار می برده از باب ثناء جمیل بوده است، یعنی معنای لغوی صلاة،

۲_ یک نظریه دیگر این است که صلاة در شرایع سابقه نوعش مثل همین صلاة است که در شریعت اسلام وجود دارد، حضرت آدم علیه السلام وقتی هبوط کرد به دنیا همین که اولین شب را دید وحشت کرده و بیهوش شد اما به هنگامی که به هوش آمد طلوع فجر بود و همین که طلوع فجر را دید دوباره خوشحال شد و دو رکعت نماز خواند (فقد قیل من صلی الصبح آدم) یا در روایت آمده است که (ومن صلی الظهر ابراهیم) که جناب ابراهیم وقتی او را چهار غم فرا گرفت که عبارت بودند ذبح ولد، خوف از عدم رضایت پروردگار، ناراحتی مادر، و شماتت عدو یعنی ابلیس، وقتی از این چهارتا رهایی گشت و این غم ها زائل شد خدای متعال به او فرمود که به هنگام ظهور چهار رکعت نماز بخواند، و در برخی از کتب آمده است ( اول من صلی الظهر داوود)و همینطور آمده وقتی که خداوند جلال و جبروت را مجدداً به جناب سلیمان برگرداند نماز خوانده است (واول من صلی العصر سلیمان)؛ و در کتاب اقتناع آمده (اول من صلی المغرب یعقوب) (واول من صلی العشا۶ یونس) زمانی که از آن سه ظلمت یونس علیه السلام رها شد نماز خواند. معمولی یافت که نماز بخوانند برخی از حضرات گفته اند اولین کسی که نماز عشا۶ خواند حضرت موسی علیه السلام است، بنابراین این هم یک نظریه می باشد منتها اگر این نظریه را بپذیریم آن وقت اسم صلوتی که عرب بر این اعمال در ادیان سابقه اطلاق می کرد می شود شرعی، اما خب برخی از بزرگان در رد این نظریه فرمودند چطور می توانید این ها را اثبات بکنید که مثلاً جناب آدم علیه‌السلام به هنگام طلوع فجر دو رکعت نماز خوانده است یا جناب ابراهیم چهار رکعت نماز ظهر خوانده اند به همین خاطر نمی شود به این ادعات تمسک کرد.