موضوع: کتاب الديات/دیه مغلظه /خاتمه

نگاهی مجدد به سیر تطور بحث

سیر تطور این مسأله از روایت کلیب اسدی از امام صادق (علیه السلام) آغاز می شود، و در فقهاء شیخ مفید به این مسأله پرداخته گرچه سید مرتضی اشاره ایی به آن ندارد، و پس از آن شیخ طوسی کاملا به این مطلب اشاره دارد ،از دوره مرحوم محقق اردبیلی و شهید ثانی تا دوره مرحوم فاضل هندی کتابی که دیات را کامل مشروح و استدلالی بیان کند نداریم،در این فاصله کتب فقه استدلالی داریم ولی به باب دیات نپرداخته اند.و در حدود یکصد و پنجاه سال این مبحث مغفول مانده بود.مرحوم فیض کاشانی در مفاتیح الشرایع که البته کتاب فتوایی است به این مسأله وارد شده.در ادامه مرحوم شیخ محمد حسن نجفی در جواهر الکلام به این مسأله پرداخته است.و بعد از ایشان مصباح الفقیه حاج آقارضا همدانی هست و...تا دوره معاصر که دو فقیه بزرگوار حضرت امام خمینی ره و آیت الله العظمی خوئی ره به مسأله دیات پرداخته اند.

و گذشت که آیت الله العظمی خوئی ره از این فروع فقط یک فرع را پذیرفته، و آن قتل چه عمدی ی غیر عمدی در ماه های حرام، و سایر فروع مورد قبول ایشان نیست.و شاگرد ایشان آیت الله العظمی وحید خراسانی که در منهاج الصالحین خود به این مسأله پرداخته اند، همچنین مرحوم آیت الله سید صادق روحانی در فقه الصادق و آیت الله العظمی سیستانی در جامع المسائل از استاد خود آیت الله العظمی خوئی ره پیروی نموده اند. از جمله دیگر شاگردان آیت الله العظمی خوئی ره مرحوم میرزا جواد آقا تبریزی است که موسوعه پنجاه جلدی در فقه دارند و قائل به فتوای استاد هستند.حال سوأل اینجاست مبانی این شاگردان که با مبانی رجالی شان استاد متفاوت است،چرا فتاوای آن ها با در اکثر موارد با استاد یکی است؟!

حضرت امام خمینی ره در تحریر الوسیله فرع دیگری را هم پذیرفته اند، و حرم مکه را نیز ملحق به حکم اشهر حرم دانسته اند.و شاگرد ایشان نیز همچون آیت الله العظمی فاضل لنکرانی در تفصیل الشریعه همین فتوا را دارند.

البته این روش که سیر تطور یک مسأله، را از ابتدا تا زمان حاضر بررسی شود. روش مورد علاقه آیت الله العظمی بروجردی بوده، و ایشان بر این اساس علقه خاصی به کتاب مفتاح الکرامه داشتند.

در فقه شیعه روایتی از پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم و اولین روایت را میتوان از حضرت امام صادق (علیه السلام) دانست و تولد این بحث در این خاستگاه است.

اهل سنت اشاره ایی هم به تاریخچه این مسأله در میان اهل سنت خالی از فایده نخواهد بود این مسأله در اهل سنت مستند به روایتی از عمر است و از اهل سنت روایتی از پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم در این زمینه ندارند ازهیچ یک از صحابه معروف در این زمینه روایتی ندارند برای همین هم فقهاء اهل سنت دو دسته اند دسته اول ابوحنیفه و اتباعش قائل هست که به هیچ وجه دیه مغلظه نداریم و اگر هم تغلیظی باشد در سن و سال حیوانات مورد دیه است.اما برخی دیگر از فرق اهل سنت این حکم را تایید میکنند.

آیت الله العظمی بروجردی قائل بودند که باید خاستگاه مسأله حتما بررسی شود از قرآن است از سنت است متفق بین الشیعه و السنی است فقط مختص به شیعه است... مثلا تکتف در نماز نه در قرآن و نه در سنت است و احناف این مطلب را از حضرت علی (علیه السلام) نقل مینمایند و در مصادر شیعه این مطلب را به خلیفه دوم نسبت میدهند یا مثل نماز تراویح و..

و دوره امام باقر(علیه السلام) که منع نقل حدیث برداشته شد ایشان بسیاری از روایات را بیان فرموده لذا فضای صدور روایت بسیار مهم است.

مبنای فقهاء امامیه این است که صدور روایت از هر معصومی حجت است، و حتما الزام به صدور روایت از پیامبر اکرم صل الله و آله و سلم نیست. پس روایت کلیب اسدی را به تفصیل بررسی و همه روات را بررسی نمودیم.و گفتیم فقهاء این روای را معتبر دانسته اند و آیت الله العظمی خوئی ره این روایت را صحیحه نامیده.و این روایت در مصادر روایی هم بیان شده که بررسی شد.