موضوع: کتاب الديات/بررسی شمول حکم بر قتل عمد و خطاء /اقوال علما

ذکر نمونه ایی از منصوص العلة

نمونه ایی از روایت منصوص العلة، روایتی است که در خصال مرحوم شیخ صدوق در دو جا می آورد :« أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: خَمْسَةٌ يُتِمُّونَ فِي سَفَرٍ كَانُوا أَوْ فِي حَضَرٍ الْمُكَارِي[1] وَ الْكَرِيُّ[2] وَ الْأَشْتَقَانُ[3] وَ هُوَ الْبَرِيدُ وَ الرَّاعِي وَ الْمَلَّاحُ[4] لِأَنَّهُ عَمَلُهُمْ.»[5] و روایت دیگر «عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: أَرْبَعَةٌ يَجِبُ عَلَيْهِمُ التَّمَامُ فِي سَفَرٍ كَانُوا أَوْ فِي حَضَرٍ الْمُكَارِي وَ الْكَرِيُّ وَ الْأَشْتَقَانُ وَ الرَّاعِي لِأَنَّهُ عَمَلُهُمْ.»[6] این روایت چند طائفه را بیان نموده که نمازشان در سفر و حضر تمام است؛ و در نهایت دلیل حکم در روایت بیان شده:« لِأَنَّهُ عَمَلُهُمْ».و اگر به ذیل این موضوع در «مدارک الاحکام» اثر «مرحوم سید محمد موسوی عاملی» و «مستمسک العروة » مرحوم آیت الله العظمی حکیم مراجعه نماییم،مشاهده می شود،همین حکم را به خلبان و راننده و هر کسی که شغلش سفر است تسری داده اند. و این به دلیل شمول تعلیل حکم بر آنهاست؛ و این نوعی از قیاس منصوص العلة است. و در حقیقت قیاس نیست و سنة است.و همچنین روایتی که دلیل پاک بودن برخی اجزاء میت را چنین بیان نموده که روح در آن دمیده نشده لذا فقهاء هر جزئی را که روح ندارد پاک میدانند.

اما مثلا در مورد عده طلاق، فقهاء خودشان تنقیح مناط نموده اند که علتش اختلاط میاه است؛ اما این علت مستنبطه است، لذا بسیاری از فقهاء این تعلیل را نپذیرفته اند.