موضوع: کتاب الديات/بررسی شمول حکم بر قتل عمد و خطاء /اقوال علما

بررسی مستند اختصاص حکم به قتل عمد و قتل سهو

در جلسات قبل بارها به این نکته اشاره نمودیم، که قول مشهورِ فقهاء شمول این حکم در هر نوع قتل چه عمد یا خطئی است.و هر دو دسته روایات عبارت «قتل» را عام و مطلق آورده اند؛ مقدمات حکمت هم موجود است.اما در «تفصیل الشریعة» مرحوم مصنف اشاره می نماید، که فقط یک فقیه این حکم را مختص به قتل عمد دانسته؛و آن مرحوم فاضل اصفهانی (هندی) صاحب کتاب «کشف اللثام» است.

عبارت تفصیل الشریعة

«نعم،قال فی کشف اللثام:الظاهر اختصاص ذلک بالعمد،کما تُشعربه عبارة النهایة ،و تعلیل الأصحاب بالانتهاک ، و یدل علیه الأصل..»[1]

مرحوم کاشف اللثام دو دلیل بر نظر خود که اختصاص این حکم به قتل عمد می باشد می آورد: اول اشعار عبارت النهاية شیخ طوسی ، دوم: تعلیل اصحاب به انتهاک[2] ؛

عبارت انتهاک به عنوان دلیل اول بار در کتاب «المقنعه» «شیخ مفید» و سپس در «مهذب» اثر «ابن براج متوفای ۴۸۰» و بعد در «السرائر» تالیفِ «ابن ادریس حلی متوفای ۵۹۷» و بعد در کُتُب «قواعد» و «تحریر الاحکام» علامه حلی آمده.

و باتوجه به معنای ماده نَهک که به سختی بر شخصی غلبه نمودن ظهور در قتل عمد خواهد داشت.

و مرحوم فاضل هندی اولین فقیهی است که بین قتل عمد و سهو در تغلیظ دیهٔ قائل به تفصیل شده؛اگر این تعلیل از روایت برداشت شود قابل سریان است و منصوص العلة خواهد بود و تعلیل به آن جزء سنت است.