موضوع : دیه مغلظه/تغلیظِ دیهٔ قتل در حَرَم /بررسی ادله دال برتغلیظ دیهٔ قتل در حرم

علاوه بر اینکه عده ایی از علماء که نام بردیم در این اجماع توقف نموده اند؛اجماع بیان شده «اجماع منقول» است، که در مقابل اجماع محصل است. و برای آیت الله العظمی خوئی ره قابل قبول نبوده. چه اینکه اجماع محصل خیلی ارزشی ندارد، چه رسد به منفول آن؛که در جلسات قبل به تفصیل نقدهایی به اجماع بیان نمودیم و همچنین در بحوث گذشته مفصل ادعای اجماعات شیخ طوسی ره بررسی و ریشه یابی شد.

تردید در دو روایت

پس از رد این اجماع، آیت الله العظمی خوئی ره سراغ دو روایت می روند، و می فرماید:« و أمّا الروايتان فلا يمكن الاستدلال بهما،»[1]

ایشان استدلال به این دو روایت را درست نمی داند، و سند آن را به دلیل اینکه مرسل است، و محمد بن ابی عمیر نمی تواند بی واسطه از أبان نقل نماید دچار خدشه می داند.

اشکالات وارد بر روایت دوم

در روایت دومی[2] که آیت الله العظمی خوئی ره در مبانی تکملة المنهاج به عنوان دلیل قائلین به الحاق حرم به اشهر حرم ذکر نموده؛دو اشکال دیده می شود،که آیت الله العظمی خوئی ره چنین بیان فرموده اند:«فإنّ الرواية الأخيرة مرسلة، فإنّ في سندها ابن أبي عمير، و هو لا يمكن أن يروي عن أبان بن تغلب بلا واسطة، فإنّ أبان قد مات في زمان الصادق عليه السلام و ابن أبي عمير لم يدرك الصادق عليه السلام، فإذن الرواية ساقطة من جهة الإرسال، فلا يمكن‌ الاعتماد عليها.»[3]

اشکال اول: ایراد بر سند(ارسال)

شاید گفته شود مراسیل «ابن ابی عمیر» نزد علماء مورد قبول است؛ که قبلا اشاره شد.اما منهج آیت الله العظمی خوئی ره چنین نبوده؛در آخرین سوالی که در مورد مراسیل،از ایشان شده می گوید: مراسیل ابن ابی عمیر را مطلقا قبول نداریم.ولی بسیاری از علماء قاعده تمسک به مراسیل ابن عمیر[4] عمل می کرده اند؛ چون محقق حلی و امام خمینی و ... که نزدیک به چهل و دو عنوان کتاب تصریح به پذیرش مراسیل ابن ابی عمیر دارند.

ابن ابی عمیر متوفای ۲۱۷» و« زرارة بن اعین متوفای ۱۵۰ » و «ابان بن تغلب متوفای ۱۴۶» که قبل از زراره فوت نموده ولی از زراره نقل روایت نموده.

مفهوم شناسی روایت مرسل

کلمه «مرسل» از «ارسال» به معنی «رها» گرفته شده؛و در اصطلاح یعنی:«روایتی که بخشی از سند آن رها شده یا افتاده است».

ارسال بر دو نوع است:

۱) ارسال جلی:مثل جاهایی که نظیر این عبارات باشد:«عن من ذکره» «عن بعض اصحابنا» «عن رجل» حتی با تردید باشد مثل« عن حماد او غیره»

۲)ارسال خفی: مثلا لفظ «عمن ذکره» نیست و ما تشخیص نمیدهیم که مرسل است؛ولی امثال آیت الله بروجردی وآیت الله آیت الله العظمی خوئی ره ره که طبقه شناس هستند تشخیص می دهند. مثلا آیت الله آیت الله العظمی خوئی ره در معجم الرجال در طبقه شناسی «زراره» میفرماید:« وقعت رواية ابن أبي عمير، عن زرارة في أسناد جملة من الروايات جميعها محرفة، لعدم ثبوت رواية ابن أبي عمير، عن زرارة بلا واسطة.» حال اینکه «ابن ابی عمیر» متوفای ۲۱۷ است و «زراره» متوفای ۱۵۰ است قطعا بین آنها افتادگی وجود دارد.

و «مرسل خفی» نیز بر دو قسم است:

۱) «منقطع» زمانی که یک واسطه از آن حذف شده.

۲) «معضل» اگر بیش از یک طبقه حذف شود.

اگر یک محدث حدیث مرسل را، به صورت مسند، نقل نماید؛ به این کار «تدلیس» می گویند؛ چنانکه محقق مصری «محمد ابوزهره»[5] در کتاب خود با عنوان«الامام صادق (علیه السلام)» اشکالاتی بر کافی وارد می کند،از جمله کلینی را «مدلِّس» می خواند؛ و عنوان می دارد که کلینی در کافی از «معلی بن خنیس» و همچنین «جابر بن یزید جعفی» از امام صادق (علیه السلام) روایت نموده در حالی که آنها از اصحاب امام صادق (علیه السلام) نیستند، و این ارسال خفی و نوعی تدلیس است،البته ما در کتاب «مفاد شناسی حدیث» به تفصیل پاسخ این شبهه را دادیم و گفتیم معلی بن خنیس و جابر از اصحاب حضرت بوده اند و از ایشان روایت نقل نموده اند.

البته اول بار این ایرا دها از ناحیه علما شیعه وارد شده، و اولین بار «تقی الدین حلی»[6] در کتاب رجالش که آن را در ۷۰۷ به پایان رسانده به یکی از روات کافی به نام محمد بن اسماعیل ایراد گرفته.[7]