موضوع : دیه مغلظه/بررسی روایات دال بر تغلیظ دیه قتل در ماه‌های حرام 21/نمونه ایی از اضطرلب در متن

برای آشنایی بیشتربا نمونه هایی از اضطراب در متن روایت، نمونه ایی دیگر از اختلاف نسخه در دو کتاب «کافی» و «تهذیب» را بیان میکنیم؛که حکم «بُختُج»[1] از امام (علیه السلام) پرسیده میشود، و پاسخ امام در این دو کتاب تفاوت اندکی با هم دارد.در این مورد هم، اغلب علماء قول کافی را مقدم داشته اند و به آن عمل نموده اند[2] .

روایت کافی:« عن معاوية بن عمار قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الرجل من أهل المعرفة بالحق يأتيني بالبختج ويقول: قد طبخ على الثلث وأنا أعلم أنه يشربه على النصف أفأشربه بقوله وهو يشربه على النصف؟ فقال: لا تشربه، فقل...»[3]

روایت تهذیب: « عن معاوية بن عمار قال : سألت أبا عبد الله عليه‌السلام عن الرجل من أهل المعرفة بالحق ياتيني بالبختج ويقول قد طبخ على الثلث وانا اعرفه انه يشربه على النصف فقال : خمر لا تشربه ،...»[4]

می بینید که در یک نسخه جواب امام (علیه السلام) «خمر لاتشربه» است، و در یک نسخه دیگر فقط عبارت «لاتشربه» است.

و ثمره اخذ به هرکدام از این روایات، چنین است که اگر روایت کافی با عبارت «لاتشربه» را برگزینیم یعنی فقط حرام است،به این معنی که عصیر عنبی یا عصیر تمری یا عصیر زبیبی و غیره اگر دو ثلث آن نرود قطعا حرام است.

لذا مرحوم «شهید ثانی ره» در «الروضة» در کتاب اطعمه و اشربه، بخش اشربه محرمه،در باره عصیر عنبی و...میگوید به اجماع نوشیدن و خوردنش حرام است. اما آن را در شرح لمعه چیزی جزء نجاسات محسوب نکرده است. و قدماء مسأله ایی در نجاست عصیر عنبی ندارند. و از همین اینجا معلوم میشود همه به نسخه کافی اخذ نموده اند.

ولی روایت تهذیب میگوید «خمر لاتشربه»[5] و اگر به این روایت عمل کنیم، از باب حکومت، موضوع خمر که نجاستش واضح است را توسعه داده ایم،و عصیر عنبی را هم در احکام به خمر ملحق نموده ایم. گاهی یک تشبیه در روایت به منزله توسعه در حکم و موضوع است[6] .و قتی امام (علیه السلام) فرموده باشد بختج، خمر است یعنی تمام احکام خمر برای بختج هم هست.

ولی اکثر فقهاء به نسخه کافی اخذ کرده اند؛ و آن را مقدم داشته اند. حتی برخی علماء، در باره خود خمر هم قائلند که روایات دال بر طهارت خمر، بیش از روایات دال بر نجاست آن است.[7] این نمونه ایی بود بر تقدیم کافی بر سایر جوامع روایی است.

انواع روایات از حیث متن

اما قاعدهٔ دیگری که در کتاب «حدیث نماها»[8] مفصل توضیح داده شده؛ در مورد روایا تی است که، فقط با عباراتی نظیر «دليلنا:إجماع الفرقة و أخبارهم» به آنها اشاره شده. و هیچ خبر یا عبارتی از این روایات مورد اشاره دردست نیست و ارائه نشده.

روایات از حیث عبارت و متن خبر چند نوع دارد:

اول: عین عبارت و قول معصوم (علیه السلام) در دست هست و به ما رسیده؛مثل خطبه ها و دعاهای ماثوره، که اینگونه اخبار قطعا معتبر و مورد توجه است.

دوم: عین عبارت و متن خبر دردست نیست؛بلکه خبر توسط راوی نقل به معنا شده و مضمون آن بیان شده. که بیشتر روایات فقهی و احادیث احکام در این دسته هستند.و این دسته هم حجت و مورد توجه و محل اعتنا است.

سوم: روایت حتی نقل به معنا هم نیست، بلکه توضیحی کلی از مضمون روایت ارائه شده.که احادیث مرسل معمولا چنین روایاتی هستند.که حجیت این دسته محل بحث و اختلاف اقوال است.

چهارم: هیچ مستند، عبارت، یا مضمونی از حدیث وجود ندارد؛ و مثلا فقط شیخ طوسی ره در «النهایة» گفته اصحاب روایت کرده اند یا در کتاب «خلاف» گفته تدل علیه اخبار اصحبنا.که اینگونه اشارات قطعا حجت نیست و دلیل محسوب نمیشود.مانند «تصریم»[9] که در باره آن روایتی در دست نداریم. اما مرحوم «شیخ حسن کاشف الغطاء»[10] که شرحی دارد بر کتاب البیع لمعه در باره تصریم میگوید، که شیخ طوسی ره گفته وفیه روایة ولی روایتی نقل نشده.