موضوع: دیه مغلظه/مدخل/

با توجه به اینکه بحث ما در فقه القضاء است. و با عنایت به توصیه آیت الله اشرفی شاهرودی و ایضا در خواستهایی که فعالین حوزه بیمه و همچنین پزشک قانونی از حوزه های علمیه جهت بازنگری در بحث «تغلیظ دیه در ماه های حرام» دارند،لذا از این جلسه بحث را در «دیه مغلظه» ادامه خواهیم داد[1] .

ماه های حرام چهار ماهِ « محرّم، رجب، ذی‌ الحجّة و ذی‌ القعده » می باشند به قول مرحوم فاضل مقداد:« الأشهر الحُرُم ثلاثةٌ سرد وواحدٌ فرد» که سه ماه ذی‌ القعده ،ذی‌ الحجّة و محرم پی در پی و ماه رجب فرد است.که این ماه ها در عرب قبل از اسلام نیز محترم بوده و اسلام نیز این حکم را تایید نموده.

حال بحث در این است که آیا دیه در ماه های حرام تغلیظ میشود؟

به این معنا که اولیاء قاتل که در اختیار شش مورد دیه مختارند؛ حال اگر در ماه های حرام این قتل اتفاق افتاد «ثلث» دیه کامل به دیه اضافه خواهد شد.

مثلا:«اگر قتل در اشهر حرم اتفاق افتاده بود و اولیاء قاتل هزار دینار دیه را اختیار کردند یا صد شتر را اختیار نمودند یا هزار گوسفند را برگزیدند، ثلث این موارد هم به دیه کامل اضافه خواهد شد»

در این مسأله دو روایت وارده شده و همچنین علما ادعای اجماع نموده اند؛ در کتبی که من مراجعه کردم مثلا در «مهذب الاحکام» ، «جواهر الکلام» ادعای اجماعی بودن این مسأله را دارند.و حتی در این مسأله شخصیتهایی چون «ابن جنید» و «عمانی» هم مخالفت نکرده اند.

لذا در ادامه مسأله قبلی[2] یک فرع فقهی از مسأله دیات که هم در فقه به آن پرداخته شده، و هم در «قانون مجازات اسلامی»[3] ایران موجود است؛ و از مسائل مورد نیاز روز نیز می باشد را بررسی خواهیم کرد.

در فقه مرحوم «آیت الله العظمی خوئی ره» در کتاب القصاص مسأله ۲۱۲میفرماید :« دية القتل في الأشهر الحرم عمداً أو خطأً دية كاملة و ثلثها[4] » و در پاورقی اشاره میفرمایند که:« من دون خلاف بين الفقهاء، بل ادّعي في كلمات غير واحد الإجماع على ذلك.و تدلّ عليه عدّة روايات[5] » یعنی هم اجماع داریم و هم روایات بر آن دلالت میکند.

اما روایاتی که بر دیه مغلظه دلالت میکند دو روایت بیش نیست و این روایات حتی «صحیحه» هم نیست و از آن ها به «معتبره» تعبیر میشود! و در قرآن کریم نیز با اینکه آیاتی در مورد ماه های حرام داریم ولی هیچ اشاره ایی به تغلیظ دیه در این ماه ها نشده.

عجیب است که چطور چنین اجماعی در این مسأله ایجاد شده؟!

و در قانون ماده ۵۵۵ قانون مجازات اسلامی چنین میگوید :« هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنیٌ علیه هر دو در ماههای حرام “محرم، رجب، ذی القعده وذی الحجه” یا در محدوده حرم مکه، واقع شود خواه جنایت عمدی خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می گردد. سایر مکان‌ها و زمان‌های مقدس و متبرک مشمول حکم تغلیظ دیه نیست.

تبصره ـ معیار شروع و پایان ماههای حرام، مغرب شرعی است مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی الثانی، شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان میرسد»

همچنین در همان قانون در مورد مسأله «تنویع دیه» و «اختیار جانی» چنین میگوید:« ‌ماده 3 - دیه قتل مرد مسلمان یکی از امور شش‌گانه ذیل است که جانی در انتخاب هر
یک از آنها مخیر می‌باشد و تلفیق آنها جایز نیست:
۱) یکصد شتر سالم بدون عیب که خیلی لاغر نباشد.
۲) دویست گاو سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشد.
۳) یک هزار گوسفند سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشد.
۴) دویست دست لباس سالم از حله‌های یمن.
۵) یک هزار دینار مسکوک سالم و غیر مغشوش که هر دینار یک مثقال شرعی طلا به وزن
هجده نخود است.
۶) ده هزار درهم مسکوک سالم و غیر مغشوش که هر درهم به وزن 12.6 نخود نقره
می‌باشد.»

البته برخی علما همچون مرحوم «آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی ره» و «آیت الله شیخ محمد یعقوبی» از علمای فعلی نجف نظرات خاصی در باب تنویع دیه دارند.

می بینیم که در این مواد قانونی ، «زمان» یعنی ماه های چهارگانه و همچنین «مکان» یعنی مسجد الحرام و نیز شش مورد به عنوان «انواع دیه» ذکر شده.و همین موارد محل نزاع و مورد بحث ما می باشد.

این بحث شامل فروعی نیز خواهد شد که إن شاءالله بررسی خواهند شد.

همچون اینکه:

عدم جریان این حکم اگر مقتول از اقارب قاتل باشد.

شمول دیه مغلظه در جنایت بر میت.

تغلیظ دیه در قتل عمد و سهو.[6]