< فهرست دروس

درس کلام استاد ربانی

89/10/12

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع بحث : فهم شناخت قرآن کریم توسط عقل

سخن در بررسی ادله عصمت در قرآن کریم بود . آخرین آیه ای که بیان شد، آیه 35 سوره یونس بود . قرآن کریم می فرماید :

«قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكائِكُمْ مَنْ يَهْدي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللَّهُ يَهْدي لِلْحَقِّ أَ فَمَنْ يَهْدي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلاَّ أَنْ يُهْدى‌ فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ »

اشکال بر استدلال گذشته

استدلال آيه بر عصمت در جلسه قبل بیان شد . اشکالی از جلسه قبل نسبت به این استدلال مانده است و آن اینکه ممکن است کسی بگوید در آیه دو گروه با هم مقایسه شده اند :

1- هدایت گری که به حق هدایت می کند و خود بی نیاز از هدایت دیگری است

2- هدایت گری که به حق هدایت می کند اما خود نیازمند هدایت دیگری است

با توجه به صدر آیه که سخن از هدایت از طرف خداوند است و همچنین سخن از هدایت معبودان دروغین است و ذیل آیه که بیان می دارد تنها کسی سزاوار هدایت گری است که خود بذات واجد هدایت آن باشد ، آیه شامل حال انبیا نخواهد شد. انبیاء نیز مانند سایرین هدایت بذات ندارند و باید از جانب خدای متعال هدایت شوند . بنابراین بر اساس آیه هدایت گری تنها و تنها مختص خداوند متعال است.

پاسخ :

این معنا در آیه درست است و سیاق آیه به گونه ای است که انبیا در ذیل آیه وارد هستند نه در صدر آیه اما با توجه با دلیل عقلی و نقلی که درباره انبیا داریم ، آیه تخصیص خورده و انبیاء داخل در صدر آیه می باشند . دلیل ما آیاتی است که بیان می کند اطاعت از انبیا، اطاعت از حق و خداوند است . « مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى فَما أَرْسَلْناكَ عَلَيْهِمْ حَفيظا»[1] و همچنین قرآن کریم محبت خدای متعال را در تبعیت از انبیا الهی دانسته است . می فرماید «قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُوني‌ يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيم‌»[2] بنابراین اطاعت و محبت نسبت به انبیا ، اطاعت از حق می باشد و ایشان مصداق و جلوه هدایت الهی می باشد .

معرفی چند منبع مطالعاتی درباره عصمت انبیا در قرآن

1- تفسیر مفاتیح الغیب / فخر الدین رازی ، ج 3 ، ص 7 10

2- تفسیر پیام قرآن / حضرت آیت الله مکارم ، ج 7 ، ص 75 200

3- تفسیر منشور جاوید / حضرت آیت الله سبحانی ، ج 10 ، ص 188 159

4- وحی و نبوت / حضرت آیت الله جوادی ، از مجموعه تفسیر موضوعی ج 3 ، ص 292 197

5- اللهیات / حضرت آیت الله سبحانی ، ج 2 ، ص 196- 146

نگاهی به موضوعات بحث شده تا کنون

موضوع اصلی بحث ما ، " عقل و دین " می باشد . این بحث، در سه بخش بیان می شود :

1- عقل و دین از منظر قرآن کریم

2- عقل و دین از منظر روایات

3- عقل و دین از منظر عالمان و اندیشمندان

در بخش اول ابتدا کارکردهای عقل در قرآن بیان شد و بیان شد که عقل هم حیث ادراکی دارد و هم حیث اجرایی و عملی. عقل هم مدرک است در حوزه هست و نیست ها و هم مدرک است در حوزه ارزشها. ( عقل نظری و عقل عملی ) سپس به افق های عقل در قرآن پرداخته شد . در این قسمت 3 محور مورد بررسی است :

1- عقل و دین در قرآن در حوزه خداشناسی

2- عقل و دین در قرآن در حوزه پیامبر شناسی

3- نقش عقل در شناخت و فهم قرآن . ( بحثی که اکنون می خواهیم به آن بپردازیم همین بحث می باشد )

در این محور سوم بحث در این است که قرآن کریم به که عنوان مهمترین منبع دین محسوب می شود از چه طریق و تا چه حدی توسط عقل قابل درک است ؟

بیان چند آیه در این باره :

سوره یوسف / 2 « إِنَّا أَنزَلْنَاهُ قُرْءَانًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُون‌ »

سوره زخرف / آیات ابتدایی « وَ الْكِتَابِ الْمُبِينِ(2) إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْءَانًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ(3) وَ إِنَّهُ فىِ أُمّ‌ِ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلىِ‌ٌّ حَكِيمٌ(4) »

سوره انبیا / 10 « لَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَيْكُمْ كِتَابًا فِيهِ ذِكْرُكُمْ أَ فَلَا تَعْقِلُون‌»

سوره نساء / 82 « أَ فَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْءَانَ وَ لَوْ كاَنَ مِنْ عِندِ غَيرِْ اللَّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا»

سوره محمد / 24 « أَ فَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْءَانَ أَمْ عَلىَ‌ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا »

سوره آل عمران / 7 « هُوَ الَّذِى أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ ءَايَاتٌ محُّْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَ أُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فىِ قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فىِ الْعِلْمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِ كلُ‌ٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَ مَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُوْلُواْ الْأَلْبَاب‌»

ضرورت توجه به مباحث کلامی و احیاء درس خارج کلام در حوزه

روشی که ما در بررسی این مسائل پیش گرفته ایم ، روش سنتی حوزه و همان فقه جواهری است که امام راحل بیان فرمودند . یعنی ابتدا به مواریث و سرمایه های گذشته خود مراجعه کرده و بعد از اشراف و تسط بر آنها به سراغ سخنان دیگران و از جمله اندیشمندان غربی می رویم . این همان شیوه استاد مطهری و بزرگان دیگر است.

این روش نیازمند مقطع خارج علم کلام است. اما یکی از مباحثی که جای آن در حوزه علمیه خالی است و در حاشیه رانده شده است مبحث کلام و اصول دین می باشد . فاصله ما تا رسیدن به شیوه امام صادق (ع) و برنامه ای که ایشان بکار می بردند بسیار زیاد است. مقام معظم رهبری می فرمودند حوزه های ائمه اطهار قبل از آنکه فقهی و فقاهتی باشد ، کلامی بود یعنی به اصول پرداخته می شد و بعد از این مرحله به فروع پرداخته می شد .

سخن ما کم رنگ کردن فروع در حوزه علمیه نیست بلکه می گوییم باید اصول هم بالا بیاید و در جایگاه خویش قرار گیرد . برای رسیدن به این جایگاه برای علم کلام، نیازمند احیاء درس خارج توسط بزرگان حوزه است . درس خارج کلام در گذشته هم سابقه داشته است . مرحوم قاضی در مقدمه کتاب " اللوامع الاهیه" اثر فاضل مقداد می گوید: علم کلام در نجف یک زمانی درس خارج بود که ظاهرا توسط علامه بلاغی و امثال ایجاد تدریس می شد .

* * *

اللهم صل علی محمد و آل محمد

( تقریرات و تلخیص درس حضرت استاد ربانی گلپایگانی )

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo