موضوع: تبیین و برسی فرضیه آقای سروش درباره وحی

 آقای سروش درباره وحی دیدگاهی را در کتاب «بسط تجربه نبوی» مطرح کرده است. وی اصل این نظریه را به صورت سخنرانی در جمعی مطرح کرد اما در آن زمان خیلی مورد توجه اساتید حوزه قرار نگرفت. شخصیت های دانشگاهی نیز چندان اهمیتی به آن نمی دادند. تا اینکه وی مصاحبه ای انجام دادند و آن گاه نظریه او جلب توجه نمود. وی بعد از گذشت چند سال مصاحبه ای را با رادیو هلند انجام داد و در آنجا به صورت بی پرده تر نظریه خود را مطرح کرد. این امر باعث، عکس العمل های وسیعی از سوی اندیشمندان نسبت به آن شد. بویژه حضرت آیت الله سبحانی این مساله را مورد اهمیت قرار دادند و جوابیه ای را در رد نظریات آقای سروش نسبت بیان کردند. آقای سروش نیز با دریافت جوابیه، پاسخی را با عنوان « بشر و بشیر » بر آن می نویسد و منتشر می کند. آیت الله سبحانی مجددا نقدهایی را بر آن وارد می نماید و دوباره آقای سروش پاسخ می دهد. وی اینبار پاسخ خود را با نام «طوطی و زنبور» معرفی می نماید اما در این نامه در ابتدای بحث به عقده گشایی پرداخته و توهین هایی را نسبت به برخی از بزرگان روا می دارد. در نتیجه این امر باعث می شود حضرت آیت الله سبحانی از ادامه این گفتگو خودداری کند.

 اهمیت پرداختن به این شبهه و نقد آن

 نظریاتی که در حوزه های مختلف بیان می شود گاه تنها صبغه علمی داشته و گفت و گو در باره آن باعث رشد علمی خواهد شد. این امر در مورد مساله مهم دینی نیز ممکن است صورت گیرد . اما چون مساله صبغه علمی محض دارد خیلی مسأله ساز نخواهد بود. مثلا مرحوم شیخ صدوق درباب عصمت نبی، مسأله سهو نبی را مطرح می کند. آنچه ایشان در اینجا مطرح کرده اند ، بحثی علمی است و شیخ مفید در مقابل آن موضع گرفته و آن را رد می کنند. و یا مرحوم سید مرتضی ره در باب اعجاز قرآن، نظریه صرفه را مطرح می کند. شیخ الطائفه در مقابل این نظریه موضع گرفته و آن را نمی پذیرد. این بحث ها گر چه در مسائل اعتقادی صورت می گیرد اما آنچنان نیست که شالوده های اسلام را با چالش مواجه نماید.

 اما گاه در عین حالی که مسأله ای علمی است اما به پایه ها و شالوده ها اسلام برخورد کرده و سوژه به دست دشمنان می دهد. مثل نظریه تحریف قرآن به این صورت که نام حضرت علی(ع) در قرآن بوده و حذف گردیده است . این نظریه سوژه ای را به دست وهابیون داده است بگونه ای که هر چه پاسخ داده شود اینان نمی پذیرند و می گویند حرف همان است که گفته شده است.

 گاهی هم یک نظریه هر دو حیثیت را دارد یعنی هم با ریشه ها و اصول دینی درگیر است و هم جنبه سیاسی و جناحی پیدا کرده و ابزاری در دست معاندان و معارضان شده است. اینجاست که کار خیلی خطرناک می شود. نظریات این چنینی حتی اگر با نیت خیر صادر شود اما به جهت تخریب شالوده های دین ، ریشه ها و اعتقادات افراد را سست می کند و از طرف دیگر باعث می شود معاندان تشیع یا خصوص انقلاب اسلامی بسیار از آن استقبال کرده و از آن بهره برداری سوء نمایند.

 آنچه آقای سروش درباره وحی مطرح نموده است از همین قبیل است. برخی بدین جهت وی را مارتین لوتر اسلام یا اصلاح طلب دینی نامیده اند. مارتین لوتر برای غربی ها شناخته شده و الگوی اصلاح طلبی است. وی کسی که علیه اندیشه و رفتار کلیسا قیام کرد و موسس مذهب پروتستانتیسم شد. اما باید دانست در اینکه افکار کلیسا و اندیشه آن دارای کجی و اعواج بود و کشیشان مسیحی رفتاری نا مناسب داشتند حرفی نیست و در این زمینه کار مارتین لوتر را درست می دانیم. اما این مطلب را به اسلام نسبت دادن کاملا ناصحیح است. معنای مارتین لوتری اسلام این است که حوزه های علمیه، کلیسا و افکار آنها قرون وسطایی و کهنه و واپس گرا است. رفتار آنان نیز خشن و انعطاف ناپذیر است. اینان خواسته اند با این افکار ذهن های جوانان و تحصیل کرده ها را منحرف کرده و روحانیت را به عنوان افرادی مرتجع و تاریخ مصرف گذشته معرفی نمایند. و بگویند که دین را نباید از عالمان دینی گرفت بلکه باید از کسانی گرفت که نقش مارتین لوتری دارند.

 اما برای مقابله با این افکار و نظریه ها چه باید کرد؟ آیا تنها می توان با حرام و کفر آمیز دانستن آنها کار را تمام کرد و شبهه را از اذهان پاک نمود؟ روشن است که اینگونه نیست. علاوه بر اینکه این کار نه تنها جلوی این شبهات را نگرفته بلکه مانند محاکمه گالیله کار را بدتر می کند و باعث می شود شبهات قوت بیشتری پیدا کند. لذا راه صحیح مقابله با این شبهات، نقد علمی و پاسخ گویی از روی برهان و منطق است. تنها در این صورت است که شبهه سست و ریشه کن می شود.

 پس راه صحیح در مواجه شدن با این شبهات ، ابتدا شناخت صحیح شبهه و این ویروس فکری و سپس نقد علمی، مؤدبانه و منطقی نسب به آن است. در این حوزه باید به سلاح روز که دشمن به آن مجهز است مجهز شویم . چگونه است که در مسائل نظامی برای مقابله با دشمن باید به سلاح روز و ابزار آلات آن مجهز شد و یا برای مقابله با میکروبها ، مجهز به دانش و ابزار علمی شد ، در مورد پدیده های فکری نیز همین گونه است. اگر فکری از نظر ما دارای اعوجاج و کژی است ابتدا باید آن را خوب شناخت و به مقابله متناسب با آن پرداخت .

 نکته دیگر اینکه در دوران ما آقای سروش به عنوان یک روشن فکر دینی در میان دانشجویان مطرح است و در میان نسل جدید جایگاه ویژه ای یافته است لذا باید نهایت دقت با آن برخورد نمود.

 سر فصل های نظریه آقای سروش

  الف. ادله عقلی

  ب. شواهد قرآنی و نقلی

  ج. استناد به کلام عالمان و عارفان اسلامی .

 جواب هایی که او به نقدها داده است.