بررسی حرمت لغو/مسأله لهو/مکاسب محرمه

موضوع: مکاسب محرمه/مسأله لهو/بررسی حرمت لغو

ممکن است کسی بگوید که «لغو» به نحو اطلاق حرام است، نه «لغو» خاص.

دلیل بر این قول:

روایت از کابلی: محمد بن علي بن الحسين في ( معاني الاخبار ) عن أحمد بن الحسن القطان ، عن أحمد بن يحيى بن زكريا ، عن بكر بن عبدالله بن حبيب ، عن تميم بن بهلول ، عن أبيه ، عبدالله بن الفضيل ، عن أبيه ، عن أبي خالد الكابلي قال : سمعت زين العابدين علي بن الحسين عليه‌السلام يقول : والذنوب التي تهتك العصم : شرب الخمر ، واللعب بالقمار ، وتعاطى ما يضحك الناس من اللغو والمزاح ، وذكر عيوب الناس ، ومجالسة اهل الريب.[1]

ابی خالد کابلی نقل کرده است که می‌گوید: شنیدم امام سجاد (علیه السلام) می‌فرماید:

«گناهانی که باعث از بین رفتن حرمت‌ها می‌شوند و پرده‌ها را می‌درد، شامل موارد زیر هستند: نوشیدن شراب، قماربازی، انجام کارهایی که باعث خنده و تمسخر دیگران می‌شود، مانند سخنان بیهوده و شوخی، یادآوری عیوب دیگران، و هم‌نشینی با افرادی که به آنها شک و تردید وجود دارد.»

استدلال:

امام فرمود که این موارد از گناهانی هستند که موجب می‌شوند پرده عصمت دریده شود. پس «لغو» به نحو اطلاق حرام است.

نظر استاد:

آیا طبق این روایت باید بپذیریم که «لغو» به نحو اطلاق حرام است؟ در نتیجه، شوخی کردن هم پسندیده نیست و حرام است؟ به این روایت از جهاتی اشکال شده است:

    1. ضعف سند:

روایت ضعیف است و افرادی در سلسله سند روایت ذکر شده‌اند که وضعیت آن‌ها برای ما مشخص نیست. آیا آن‌ها افرادی معتبر بوده‌اند و سخنانشان قابل اعتماد بوده است؟ افرادی در جمع روایت وجود دارند، مانند احمد بن الحسن القطان، احمد بن یحیی، و بکر بن عبدالله بن حبیب که در بین راویان هستند.

    2. از حیث دلالت:

فرمایش امام سجاد (علیه السلام) درباره گناهانی است که پرده عصمت را پاره می‌کند. این «لغو» متناسب با لغوی است که فردی را ضایع می‌کند یا شوخی‌ای که حالت استهزا دارد. بر این اساس، اگر «لغو» با این عناوین محرمه مقارن شد، شکی نیست که این «لغو» حرام است.

اما آنچه که ما گفتیم، این موارد نیستند. از اینجا می‌فهمیم که صرف «لغو» حرام نیست.

سه نکته:

1. لغوهایی که همراهشان امور محرمه نیست:

در بحث «لغو»، باید توجه داشت که لغوهایی که با چیزهای حرام ترکیب نمی‌شوند، در زمره آنچه که به طور مطلق حرام است قرار نمی‌گیرند.

2. اثر ثانوی بر این لغوهای فراوان مترتب نباشد:

اثر ثانوی به این معناست که اگر این لغوها انسان را بی‌اعتبار نکند، نمی‌توان آن‌ها را به عنوان گناه محسوب کرد.

3. اگر اثر خوبی بر این لغو همراه شود:

اگر «لغو» یا لغو به نوعی اثر مثبتی داشته باشد، شاید حتی نتوان آن را لغو نامید و اسم «لغو» بر آن اطلاق نخواهد شد.

نتیجه: قول به حرمت لغو به طور مطلق، دلیلی ندارد.

آیا وصیت رسول خدا دلیلی هست برای اینکه لغو به طور مطلق حرام باشد؟

وصیت پیامبر:

مُحَمَّدُ بْنُ اَلْحَسَنِ فِي اَلْمَجَالِسِ وَ اَلْأَخْبَارِ بِإِسْنَادِهِ اَلْآتِي عَنْ أَبِي ذَرٍّ عَنِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي وَصِيَّتِهِ لَهُ قَالَ: يَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلرَّجُلَ لَيَتَكَلَّمُ بِالْكَلِمَةِ فِي اَلْمَجْلِسِ لِيُضْحِكَهُمْ بِهَا فَيُهْوَى فِي جَهَنَّمَ مَا بَيْنَ اَلسَّمَاءِ وَ اَلْأَرْضِ[2]

ترجمه: پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) در وصیتش به اباذر می‌گوید:

«ای اباذر! گاهی انسان کلمه‌ای در جمع می‌گوید تا دیگران را بخنداند، ولی ممکن است به این خاطر، به اندازه فاصله میان آسمان و زمین، به جهنم بیفتد و سقوط کند.»

بررسی سندی:

این روایت از لحاظ سندی وضعیت صحیحی ندارد.

بررسی دلالی:

با صرف‌نظر از اشکال سندی، آن کلمه‌ای که گفته می‌شود تا مردم را بخنداند، یک «کلمه خاص» است. یعنی به یک معنا، لغو خاص حرام شده است. در عین حال، ثابت شده که استحباب «ادخال سرور» در دل مومنین، شامل این محرمات نمی‌شود.

به این ترتیب، می‌توان نتیجه گرفت که نمی‌توان به‌طور مطلق بر حرمت «لغو» استناد کرد.