اصلاح ذات بین-مکاسب محرمه -مسأله کذب-اصلاح ذات بین-بررسی روایت شیخ طبرسی فی المشکاة/مسأله کذب/مکاسب محرمه

موضوع: مکاسب محرمه /مسأله کذب/اصلاح ذات بین-مکاسب محرمه -مسأله کذب-اصلاح ذات بین-بررسی روایت شیخ طبرسی فی المشکاة

ادامه روایات جواز کذب عند الاصلاح:

    1. جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ اَلْقُمِّيُّ فِي كِتَابِ اَلْأَعْمَالِ اَلْمَانِعَةِ مِنَ اَلْجَنَّةِ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ اَلْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي حَدِيثٍ: وَ اَلْكَذِبُ كُلُّهُ إِثْمٌ إِلاَّ مَا نَفَعْتَ بِهِ مُؤْمِناً أَوْ دَفَعْتَ بِهِ عَنْ دِينٍ[1]

امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: «پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در سخنی فرمود: "تمام دروغ‌ها گناه است، مگر در مواردی که به مؤمنی سود برسانی یا دین را از خطر دور کنی."»

    2. اَلشَّيْخُ اَلْمُفِيدُ فِي اَلْإِخْتِصَاصِ ، عَنِ اَلْمُفِيدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْحَسَنِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ اَلْهَمْدَانِيِّ قَالَ قَالَ اَلصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ : أَيُّمَا مُسْلِمٍ سُئِلَ عَنْ مُسْلِمٍ فَصَدَقَ فَأَدْخَلَ عَلَى ذَلِكَ اَلْمُسْلِمِ مَضَرَّةً كُتِبَ مِنَ اَلْكَاذِبِينَ وَ مَنْ سُئِلَ عَنْ مُسْلِمٍ فَكَذَبَ فَأَدْخَلَ عَلَى ذَلِكَ اَلْمُسْلِمِ مَنْفَعَةً كُتِبَ عِنْدَ اَللَّهِ مِنَ اَلصَّادِقِينَ . [2]

امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «هر مسلمانی که درباره مسلمانی سوال شود و راست بگوید و این راستگویی به آن مسلمان ضرری برساند، در شمار دروغ گویان نوشته می‌شود. و کسی که درباره مسلمانی سوال شود و دروغ بگوید و این دروغ به آن مسلمان سود برساند، نزد خدا از راستگویان نوشته خواهد شد.»

    3. كرواية وصيّة النبيّ صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، و فيها: «يا عليّ، إنّ اللّه أحبّ الكذب في الصلاح، و أبغض الصدق في الفساد»[3]

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می فرمایند: «ای علی، خداوند در اصلاح و سازندگی دروغ را دوست دارد و در فساد و تباهی، صدق را ناپسند می‌دارد.»

امام خمینی در ذیل این روایت در کتاب مکاسبشان می فرماید:[4]

و هذا أعمّ من عنوان الإصلاح بين الناس، سيّما مع استثناء الكذب للإصلاح بين الناس أيضا في هذه الوصيّة كما تقدّم.

ترجمه: این موضوع عمومی‌تر از عنوان اصلاح بین مردم است، به‌ویژه با توجه به استثنای دروغ برای اصلاح بین مردم که در این وصیت نیز ذکر شده است، همان‌طور که قبلاً اشاره شد.

    4. رواية الصيقل عن أبي عبد اللّه- عليه السّلام- في قضيّة إبراهيم- عليه السّلام- و يوسف- عليه السّلام-، و فيها بعد ذكر حبّ اللّه تعالى الكذب في الإصلاح قال: «إنّ إبراهيم إنّما قال‌ بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ هذا إرادة الإصلاح، و دلالة على أنّهم لا يفعلون، و قال يوسف- عليه السّلام- إرادة الإصلاح».

ترجمه و توضیح: حسن صیقل می‌گوید: من به ابی عبدالله (علیه‌السلام) گفتم: ما از ابی جعفر (علیه‌السلام) شنیده‌ایم در مورد سخن یوسف که گفت: «اَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسارِقُونَ» (ای کاروان، شما دزد هستید). ایشان فرمودند: به خدا قسم، آنها دزدی نکردند و دروغ نگفتند. همچنین ابراهیم (علیه‌السلام) گفت: «بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ هذَا فَسْئَلُوهُمْ إِنْ كانُوا يَنْطِقُونَ» (بلکه این بزرگ‌تر آنها این کار را کرده، پس از آنها بپرسید اگر می‌توانند سخن بگویند). ایشان نیز فرمودند: به خدا قسم، آنها این - کار را نکردند و دروغ نگفتند.

به نظر می‌رسد که ابراهیم (علیه‌السلام) و یوسف (علیه‌السلام) این صحبت‌ها را به نیت اصلاح کردند و گفتار آنها دروغ حرام نبوده، بلکه دروغی بوده که در نزد خداوند محبوب است. بنابراین، آنها دروغ نگفتند.

    5. رواية عطاء عنه- عليه السّلام- قال: «قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: «لا كذب على مصلح». ثمّ تلا أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسارِقُونَ‌ ثمّ قال: «و اللّه ما سرقوا و ما كذب» ثمّ تلا بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ هذا فَسْئَلُوهُمْ إِنْ كانُوا يَنْطِقُونَ‌ ثمّ قال: «و اللّه ما فعلوه و ما كذب»[5]

ترجمه و توضیح: روایت عطا از او (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمود: «پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: "هیچ دروغی در مورد مصلح نیست." سپس آیه "اَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسارِقُونَ" را تلاوت کرد و گفت: "به خدا قسم، آنها دزدی نکردند و دروغ هم نگفتند." سپس آیه "بل فعله کبیرهم هذا فسئلوهم إن كانوا ينطقون" را تلاوت کرد و گفت: "به خدا قسم، آنها این کار را نکردند و دروغ نگفتند."

به نظر می‌رسد که ابراهیم (علیه‌السلام) و یوسف (علیه‌السلام) این صحبت‌ها را به نیت اصلاح کردند و گفتار آنها دروغ حرام نبوده، بلکه دروغی بوده که در نزد خداوند محبوب است. بنابراین، آنها دروغ نگفتند.