واجب تخییری عقلی و شرعی / اقوال درباره واجب تخییری شرعی / اشکالات هر قول / نتیجه مقدماتی و بررسی آراء اصولیان

موضوع: واجب تخییری عقلی و شرعی / اقوال درباره واجب تخییری شرعی / اشکالات هر قول / نتیجه مقدماتی و بررسی آراء اصولیان

مقدمه

    • واجب تخییری دو گونه مطرح است:

        ◦ تخییری عقلی: امر به طبیعت (مثل: اکرم عالماً). عقل می‌گوید مکلف در تطبیق بر مصادیق آزاد است.

        ◦ تخییری شرعی: شارع امر می‌کند به یکی از چند عِدل (مثلاً کفاره افطار عمدی رمضان: روزه ۲ ماه یا اطعام ۶۰ مسکین یا آزاد کردن بنده).

بحث اصلی ما در تخییری شرعی است.

اقوال در واجب تخییری شرعی

قول اول

    • واجب تخییری یعنی: «ترک هیچ‌کدام جایز نیست مگر با فعل بدل دیگر»

    • مثل: ترک روزه‌ی ۲ ماه فقط وقتی مجاز است که اطعام یا عتق انجام شود.

    • اشکال: در واقع اجازه ترک داده شده ← پس چطور واجب است؟

قول دوم

    • هر عدل (مثلاً روزه یا اطعام) در ابتدا واجب است.

    • با انجام یکی، وجوب از دیگری ساقط می‌شود.

    • اشکال: سقوط وجوب دیگری چگونه توجیه می‌شود؟ نه به امتثال است (چون انجام نشده) و نه به انتفای موضوع.

قول سوم

    • متعلق تکلیف: «أحدهما لا بعینه»

    • دو احتمال:

        ◦ اجمال از حیث مفهوم (احدهما مفهوماً).

        ◦ اجمال از حیث مصداق (فرد مردد و منتشر).

    • فرق با قول اول و دوم: وجوب به خود عِدل‌ها نخورده، بلکه به جامع «احدهما» تعلق گرفته.

قول چهارم (معلوم عندالله)

    • واجب تخییری در واقع واجب تعیینی است که نزد خدا معین است.

    • نزد مکلف فقط بعد از اختیار یکی معلوم می‌شود.

    • اشکال: واجب بودن واجب تابع اراده مکلف می‌شود، در حالی که باید تابع امر مولا باشد.

    • این قول به اشاعره یا معتزله نسبت داده شده، ولی خودشان هم غالباً از آن تبری جسته‌اند.

جمع‌بندی اشکالات

    • قول اول: اشکال در «جواز ترک».

    • قول دوم: اشکال در «سقوط وجوب غیر به سبب فعل دیگری».

    • قول سوم: مشکل در «ابهام متعلق تکلیف».

    • قول چهارم: مشکل در «تابع شدن واجب به اختیار مکلف».

۴. نتیجه مقدماتی

    • واجب تخییری شرعی محل اختلاف جدی است.

    • هنوز باید فرمایشات اصولیان بزرگ (مثل شیخ انصاری، آخوند خراسانی، امام خمینی و دیگران) بررسی شود تا روشن گردد کدام تصویر قابل دفاع است.