امر به شیء مقتضی نهی از ضد/بررسی معانی ضد عام/بیان مصلحت و مفسده حکم شرعی /بیان ثمره بحث

موضوع: امر به شیء مقتضی نهی از ضد/بررسی معانی ضد عام/بیان مصلحت و مفسده حکم شرعی /بیان ثمره بحث

بررسی مقتضی بودن امر به شی برای نهی از ضد

امر به شی مقتضی نهی از ضد عام (به معنای ترک) نمی‌باشد. ، نه به نحو عینیت، نه به نحوه تضمن، نه به نحوه لزوم بیّن به معنی الاخص، نه به نحو لزوم بیّن به معنی الاعم.

عدم کاشفیت محبوبیت امر از مبغوضیت ترک

علاوه بر این، گفته می‌شود که امر به شی مقتضی نهی از ضد نیست به نحو غیر بیّن، زیرا هنگامی که مولا به فعلی امر می‌کند، مثلاً می‌گوید «أقم الصلاه»، معنای این امر حکایت از این دارد که این فعل (صلات) برای مولا محبوب است. اما از این امر نمی‌توان نتیجه گرفت که ترک صلات مبغوض است. به عبارت دیگر، محبوبیت یک فعل کاشف از مبغوضیت ترک آن فعل نمی‌باشد.

نظر برخی فقها

برخی فقها مطرح کرده‌اند که برای حکم به حرمت ترک، آثار مشخصی دیده نمی‌شود و جعل حرمت برای ترک لغو است. زیرا اگر عبد، حرف گوش‌کن باشد و مطیع دستورات خداوند متعال، همین امر به اتیان فعل کفایت می‌کند تا انگیزه‌ای برای او باشد که آن فعل را اتیان کند.

تأثیر نهی بر عبد غیر مطیع

اما اگر عبد مطیع نباشد، حتی اگر شما علاوه بر امر به اتیان فعل، نهی از ترک آن را نیز به او بگویید، باز هم تأثیری در او نخواهد داشت و او اطاعت نخواهد کرد.

اشکال به نظر فوق

اشکالی که بر این سخن وارد می‌شود این است که برخی افراد نسبت به اتیان واجبات اهمیت چندانی نمی‌دهند، اما از ترک حرام بیزارند. به عبارت دیگر، این افراد واجبات را انجام نمی‌دهند، اما حرام‌ها را مرتکب نمی‌شوند. در مورد این افراد، حرمت تأثیرگذار خواهد بود.

همچنین در مورد شخصی که نذر کرده است که مرتکب حرام نشود، نهی از ترک نتیجه خواهد داشت.

امر چهارم: ثمره این بحث چیست؟

امر به واجب اگر مقتضی نهی از ضد واجب دانسته شود، در مواردی که ضد واجب، یک عمل عبادی است، مانند ازاله نجاست از مسجد، نتایج زیر پیش می‌آید:

1. اگر امر به شی مقتضی نهی از ضد خاص باشد، مانند اینکه مولا امر کند به ازاله نجاست، در این صورت نماز خوانده شده محروم از صحت است. زیرا طبق قاعده، هنگامی که نهی به عبادی تعلق بگیرد، این نهی موجب فساد نماز می‌شود.

2. اگر امر به شی مقتضی نهی از ضد خاص نباشد، مثلاً فردی ازاله نجاست از مسجد را انجام ندهد و به نماز بایستد، در این صورت نماز او صحیح است. او به خاطر عدم ازاله مستحق عقاب است به خاطر مخالفت با امر.

3. اگر فرد اول نماز خود را بخواند و امر به ازاله نجاست را با تخییر امتثال کند، در این حالت اعتقاد بر این است که استحقاق عقوبت دارد به خاطر عدم فوریت، اما در عین حال نماز او صحیح است.

نظر شیخ بهاء

مرحوم شیخ بهاء در اینجا می‌فرماید که در فرض مسئله، نماز در هر حال باطل است، چه نهی به آن تعلق گرفته باشد و چه نه. این به این معناست که صلات یک عمل عبادی است و وجوب آن به قید امتثال امر در می‌آید. اگر مولا به ازاله امر کند، دیگر مولا به نماز امر نمی‌کند، زیرا تکلیف به دو فعل همزمان برای مکلف، یک تکلیف بما لایطاق است و چنین تکلیفی از مولا صادر نمی‌شود.

شیخ بهاء با این حرفش در واقع می خواهد منکر ثمره بحث شود.