اشکالات بر کلام مرحوم فخرالمحقّقين و مرحوم نراقی/ تنبيهات مفهوم شرط /مفاهيم

موضوع: مفاهيم / تنبيهات مفهوم شرط / اشکالات بر کلام مرحوم فخرالمحقّقين و مرحوم نراقی

اشکالاتی که بر فرمايشات مرحوم فخر المحقّقين و مرحوم نراقی وارد است اين است که اولاً: همان گونه که بارها گذشت، عدم جواز اجتماع دو علّت بر معلول واحد، در جايی است که معلول بسيط من جميع الجهات باشد، وگرنه در جايی که معلولی دارای جهات متعددی باشد، می‌تواند از هر جهت معلول يک علّت واقع شود، بنابر اين محال نيست که وجوب فعل واحد از يک جهت معلول يک علّت و از جهت دوم معلول علّت دومی باشد.

و ثانياً: علّت امور اعتباری مثل وجوب و حرمت و ملکيت و زوجيت و امثال آنها، مصالح و مفاسد واقعيه نيست، بلکه مصالح و مفاسد علّت برای جعل شرعی هستند و امور اعتباری مذکور، معلول اين جعل می‌باشند. بنابر این وجهی ندارد که اسباب شرعیه را مجرد کاشف از مصالح و مفاسد و معرّف آنها بدانیم.

بنابر اين بُعدی ندارد که چند مصلحت، علّت جعل سببيت برای چند سبب از جهات متعدد برای مسبّب واحد باشند، زيرا شیء واحد می‌تواند از جهات متعدد واجد مصالح و مفاسد متعددی باشد، همان گونه که در آيه شريفه در خصوص مصالح و مفاسد شراب و قمار می‌فرمايد: (فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا)[1] .

و ثالثاً: در احکامی که مربوط به وجود بما هو هو هستند، فرقی بين وجود ذهنی و خارجی وجود ندارد، و اگر قائل شديم که موجود واحد نمی‌تواند معلول دو علّت باشد، اين قاعده هم در موجود خارجی جاری خواهد بود و هو در موجود ذهنی.

اما اين که چند موجود ذهنی می‌توانند تبديل به يک موجود ذهنی بشوند نيز مدعای عجيبی است، زيرا تعدد موجود ذهنی ناشی از تعدّد لحاظ است و در صورت تعدّد لحاظ، وحدت ملحوظ معنا نخواهد داشت.

اگر گفته شود: ملحوظ واحد می‌تواند از جهات متعدد متعلق لحاظ‌های گوناگون قرار بگیرد.

پاسخ اين است که اگر جهات متعدد شد و هر لحاظی از جانب يکی از آنها به چيزی تعلق گرفت، ملحوظ نيز متعدد خواهد بود و نمی‌توان ادعای وحدت ملحوظ را نمود.

ادامه اين اشکال را جلسه آينده مطرح خواهيم کرد ان شاء الله.