1404/09/18
بسم الله الرحمن الرحیم
جامع احادیث شیعه/جوامع روایی شیعه /علم رجال
موضوع: علم رجال/جوامع روایی شیعه /جامع احادیث شیعه
جامع احادیث الشیعه فی احکام الشریعه
مرحوم آیت الله العظمی بروجردی که از فقها و مراجع صاحب مبنا و سبک در فقه شیعه می باشد، با عنایت به تکیه پیوسته فقهای معاصر به کتاب وسائل الشیعه و در پی مراجعه و مطالعه مکرر آن دریافت که این کتاب با کاستی های قابل توجهی روبرو است.نظیر تقطیع در روایات، خلط میان احکام با آداب و سنن، وجود تکرار زیاد، عدم ذکر آیات مرتبط با احادیث و نقل نکردن دقیق برخی از احادیث کتب اربعه و استفاده از ارجاعات مبهمی همچون "تقدّم" و "یأتی" و در پاره ای از ابواب همه احادیث یک موضوع ذکر نشده و برعکس احادیث غیرمرتبط نقل شده است... از این رو ایشان تصمیم به تدوین کتابی جامع در زمینه احادیث فقهی گرفت و برای این کار لجنه ای از شاگردان و فضلا را برگزید و کار تدوین به صورت گروهی در زمان حیات ایشان آغاز شد.
در آغاز کار حدود شصت نفر از فضلا و بعدا به حدود بیست نفر و سرانجام یک تن از شاگردان برجسته ایشان یعنی استاد شیخ اسماعیل معزی ملایری این کار را جمع آوری نمود و به سرانجام رساند، ایشان بخش هاى مختلف کار را در میان افراد گروه تقسیم کرد. هریک از اعضا بعد از پایان کار، خدمت او مى رسید و ایشان از نتیجه کار آنان آگاهى مى یافت. گاهى هم در جلسات علمى آنان شرکت مى جست و به منظور پیشبرد کارها از دیدگاه شاگردان خود استفاده مى کرد.
چاپ نخستین جلد کتاب جامع احادیث الشیعه که ابواب مقدمات و طهارت را در برداشت، در۱۳۸۰ق، در زمان حیات آیت الله بروجردی آغاز شد و چند روز پس از وفات ایشان منتشر شد. در ۱۳۸۵ق جلد دوم کتاب چاپ شد که ابوابی از مباحث نماز را شامل میشد.
در سال ۱۳۹۶ق با حمایت مرحوم آیت الله خویی چاپ کامل کتاب در قم آغاز شد و در سال ۱۴۱۵ق، برابر با ۱۳۷۳ش، در ۲۶ جلد به پایان رسید. سپس جامع الاحادیث در مجموعه ۳۱ هم جلدی هم با تحقیق و تصحیح چاپ شده است.
آیت الله العظمی خویی در تقریظی که برای این کتاب، خطاب به دانشمند فرزانه حجت الاسلام اسماعیل معزی ملایری گردآورنده این اثر نوشتهاند، میفرمایند: فریدا فی نوعه و جمیلا فی اسلوبه و ممن بذل جهوده فیه العلامة المحقق حجت الاسلام الحاج شیخ اسماعیل المعزی الملایری دامت برکات وجوده فانه ایده الله تعالی قد اتعب نفسه فی تالیف هذالکتاب و ترتیبه حتی اخرجه باحسن اسلوب و اجمل نظام.
روش کتاب جامع الاحادیث در حقیقت تلفیقی از روش مرحوم فیض در الوافی و روش شیخ حرعاملی در وسائل الشیعه است ولی ترتیب آن همانند کتاب وافی است. در این کتاب اصل بر عدم تقطیع روایات است برخلاف وسایل شیعه،این کتاب از مجموع روایات وسایل الشیعه و مستدرک، هزار روایت بیشتر دارد،مجموع روایات این کتاب در حدود 48342 روایت می باشد.
آیت الله بروجردی ظاهرا ابتدا بنا داشت که به صورت تطبیقی روایات اهل سنت را هم در این کتاب بیاورد اما بعدها به دلایلی منصرف شد شاید یکی از آن دلایل اختلاطی بود که بین روایات به وجود می آمد و سبب می شد تمیز آنها در آینده دچار مشکل شود.
مجلد اول کتاب با عنوان مقدمه شامل تاریخ تدوین حدیث و سیر آن،حجیت و مفاد حدیث ثقلین و بیست عنوان که جنبه مقدماتی نسبت به احادیث احکام دارد می باشد مانند بحث حجیت سنت رسول اکرم و احادیث ائمه اطهار(ع) عدم جواز رای و قیاس، شرایط تکلیف و لزوم نیت در عبادات و...
از جلد دوم به بعد به احادیث احکام پرداخته شده است که از کتاب طهارت شروع و به کتاب دیات و قصاص ختم می شود.
منابع این کتاب عمدتا همان منابع کتاب وسائل و مستدرک است ولی از بین کتاب های حدیثی نام شش کتاب را به علت کثرت نقل به رمز آورده است کافی" کا" / تهذیب "یب" / استبصار "صا" / من لایحضره الفقیه "فقیه" / وسائل الشیعه "ئل" / مستدرک الوسائل "ک" و بقیه منابع حدیثی را با نام آنها آورده است.
ویژگیهای کتاب جامع احادیث شیعه:
-تقطیع نشدن روایات، مگر در برخی احادیث طولانی مانند وصیت پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم به امام علی علیهالسلام و حدیث اربعمأه. هر حدیث با سند و متن کامل فقط در یک جا و در مناسب ترین باب ذکر شده و در صورت مرتبط بودن حدیث با چندین باب، در آن ابواب به این حدیث اشاره شده است:
- گردآوری همه روایات یک فرع فقهی در کنار هم.
- تلفیق اِسناد و متون، یعنی در صورت اشتراک سند حدیث با حدیث پیشین، بخشهای مشترک سند، تکرار نشده و با عبارت «بهذا الاسناد» مشخص شده است. از این رو، با وجود تکرار نشدن اسناد، قسمتهای مشترک و غیرمشترک آنها کاملاً معلوم است. در صورت اختلاف داشتن کامل دو حدیث در سند و یکسان بودن متن آنها از نظر لفظ و معنا، حدیث اول به صورت کامل نقل شده و پس از آوردن سند حدیث دوم، عبارت "ذَکَر مِثْلَه" و در صورت اختلاف متن در لفظ، و نه معنا، "ذَکَرَ نَحْوَه" آمده است. در صورت اختلاف احادیث در لفظ و معنا، همگی جداگانه و به صورت کامل آورده شده اند. این ویژگی کتاب، امکان مقایسه احادیث را از نظر موارد اشتراک و اختلاف سند و متن، فراهم ساخته و به علاوه، از حجیم شدن کتاب جلوگیری کرده است.
- ذکر شدن آیات مربوط به موضوع هر باب در ابتدای باب به ترتیب قرآنی.
- تنظیمات داخل باب:یکى از زیبایى هاى کتاب جامع احادیث الشیعه، نوع تبویب احادیث در ذیل هر باب است که این نکات در آنها مورد توجه قرار گرفته است:
الف) تقدیم روایات موافق با نظر مشهور بر روایات معارض.
ب) تقدیم احادیث عام بر خاص.
ج) تقدیم روایات مطلق بر مقید.
د) ترتیب احادیث براساس اتحاد مضمون یا مشابهت لفظى یا اشتراک از نظر راوى آخرى که از امام(ع) نقل حدیث کرده است; مثلاً تمام روایات مندرج در آن باب که از یک راوى نقل شده باشد، در کنار هم قرار گرفته است. این کار نوعى همراهى با فقیه در برگرداندن چندین حدیث به یک حدیث است.
آیت اللّه بروجردى(قده) بر این مبنا بود که در اغلب موارد، چند روایت به ظاهر مختلف که از یک راوى نقل شده، در واقع یک روایت بیشتر نیست و گذشت زمان و تکرار روایت در کتب حدیثى مختلف و اشتباه در نقل و استنساخ و غیر آن، باعث تکثر ظاهرى آنها شده است.
و) چون روایات کتب اربعه بیشتر از کتب حدیثى دیگر اعتبار دارد، در این مجموعه توجه خاصى به آنها شده است و به همین جهت، احادیث آنها بر سایر روایات تقدم یافته است، مگر اینکه با چهار مورد قبلى منافات داشته باشد.
-نقل شدن توضیحات مهمی که در کتابهای جامعِ حدیثیِ شیعه در ذیل برخی احادیث آمده و به فهم آنها کمک میکند. بیشترین نقلها از شیخ طوسی و عمدتاً در باره حل تعارض ظاهری احادیث است.
-جدا شدن روایات سنن، آداب و ادعیه از احادیث مربوط به احکام فقهی و آوردن آنها در مجلدی جداگانه.
-شماره گذاری ابواب و احادیث. هر حدیث دو شماره دارد: شماره مسلسل و شماره مخصوص به آن در ضمن باب. در ابتدای هر حدیث نیز نام کتاب و نشانی دقیق حدیث ذکر شده است.
