مقدمه سوم/قسمة الخمس /كتاب الخمس

موضوع: كتاب الخمس/قسمة الخمس /مقدمه سوم

معنای اصطلاحی خمس: از نظر اصطلاحی هم در کلمات فقها تعاریفی برای خمس مطرح شده که با اختلاف تعابیر به یک معنا بر می گردد که همان حق مالی است که خداوند متعال برای پیامبر و ذریه پیامبر (ص) قرار داده است.

شهید اول: وهو حق یثبت فی الغنائم لبنی هاشم بالاصالة عوضاً عن الزکاة.[1] خمس حقی در غنایم است که برای بنی هاشم بالاصاله به جای زکات ثابت است.

میرزای قمی: وهو حق مالی یثبت لبنی هاشم بالاصالة عوض الزکاة. خمس حق مالی برای بنی هاشم است که بالاصاله، به جای زکات ثابت است.

صاحب مدارک الاحکام: الخمس حق مالی ثبت لبنی هاشم بالاصل عوض الزکاة و هو ثابت بالکتاب والسنة والاجماع.[2] خمس حق مالی است که برای بنی هاشم عوض از زکات ثابت می باشد و وجوب خمس از کتاب و سنت و اجماع ثابت است.

صاحب عروة الوثقی: وهو من الفرائض وقد جعلها الله تعالی لمحمد وذریته عوضاً عن الزکاة اکراماً لهم.[3] خمس یکی از فرایضی است که خداوند متعال برای رسول خدا(ص) و ذریه اش به جای زکات و برای اکرام آنان واجب قرار داده است.

صاحب جواهر الکلام: وهو حق مالی فرضه الله مالک الملک بالاصالة علی عباده فی مال مخصوص له ولبنی هاشم عوض اکرامه ایاهم بمنع الصدقة والاوساخ منهم.[4] خمس حق مالی است که خداوند مالک الملک بالاصاله در مال مخصوصی برای خود و برای احترام به بنی هاشم، در عوض زکاتی که اوساخ دستان مردم است، بر بندگان خود واجب قرار داده است.

امام خمینی(ره): وهو الذی جعله الله لمحمد و ذریته کثرالله نسلهم المبارک عوضاًعن الزکاة التی اوساخ ایدی الناس اکراماً لهم.[5] خمس آن است که خداوند تعالی، برای حضرت محمد(ص) و ذریه آن حضرت، که خداوند نسل مبارکشان را زیاد کند، عوض از زکات که اوساخ دست مردم است، واجب قرار داده است.

از مجموعه تعریف های فقها نکات زیر به دست می آید:

الف) خمس یکی از واجبات مسلّم و ضروریات دین، مانند نماز و روزه است.

ب) خمس برای بنی هاشم حق مالی است به احترام آنها به جای زکات داده می شود.

ج) خمس فقط به فرزندان بنی هاشم داده می شود.

د) خمس واجبی است که از قرآن، سنت و از اجماع ثابت شده است

مقدمه چهارم: ادله وجوب خمس در اسلام

شکی نیست که خمس از فرائض شریعت مقدس بوده و اصل آن از ضروریات اسلام است و در اصل تشریع خمس همه فرق اسلامی اتفاق دارند و اصلی ترین اختلاف در شیعه و عامه در متعلق و مصرف خمس است که عامه عمدتا غنائم جنگی را موضوع خمس میدانند و عمدتا در ذیل کتاب جهاد از آن بحث کرده اند و بعض عامه در کنز و معدن هم قائل به خمس هستند ولی در امامیه علاوه بر غنیمت شش قسم دیگر هم اضافه کرده اند و فقهای امامیه کتاب مستقلی برای خمس قرار داده اند و جدای از کتاب جهاد نوعا بعد از کتاب زکات از آن بحث کرده اند. بعضی مطالب ایشان را در این رابطه ملاحظه کنید:

مرحوم نراقی در مستند الشیعه می گوید: و وجوب الخمس فی الجملة فیها اجماعی بین المسلمین.[6]

ابن قدامه در المغنی هم گفته: الفصل الثانی ان الغنیمة مخموسة و لا خلاف فیها بین اهل العلم.

ابن رشد در بدایة المجتهد: واتفق المسلمون علی انّ الغنیمة التی یؤخذ اسرا من ایدی الروم ما عدی الارضی ان خمسها للامام و اربعة اخماسها للذین غنموها.[7]

علامه شیخ محمد حسین کاشف الغطاء در این باره می گوید: هذا حكم الخمس عند الإماميّة من زمن النبيّ‌ صلى الله عليه و آله و سلم إلي اليوم، ولكن القوم - بعد رسول‌الله صلى الله عليه و آله و سلم - منعوا الخمس من بنى هاشم، وأضافوه إلي بيت المال وبقي بنو هاشم لاخمس لهم ولا زكاة، ومن جهة سقوطه عندهم لاتجد له عنواناً و باباً في كتب فقهائهم، حتّي الشافعي في كتابه، بخلاف الإماميّة فإنّه ما من كتاب فقه لهم صغير أو كبير إلّا وللخمس فيه عنوان مستقلّ‌ كالزكاة.[8]

نتیجه اینکه وجوب خمس از ضروریات دین است و این مطلب مورد تصریح بزرگان فقها در ادوار مختلف واقع شده مانند سید مرتضی، شیخ طوسی، ابن زهره، ‌در المهذب البارئ، ریاض المسائل، مستند الشیعة، جواهر الکلام، در همه اینها تأکید شده بر اینکه خمس از فرائضی است که لاخلاف و لا اشکال فی وجوبه بلکه از ضروریات است. بر این اساس است که صاحب جواهر و مرحوم سید یزدی می گویند اگر کسی انکار وجوب خمس را کند مرتد و کافر است چون نفی ضروری دین را کرده است.

علاوه بر ادعای ضرورت وبداهت که به آن در کلمات فقها اشاره شده است می توان برای وجوب خمس از قرآن و سنت و اجماع دلیل آورد.