اعمال حج تمتع

موضوع: اعمال حج تمتع

ادله قول اول (حلق در شب عید قربان و شب یازدهم عمدا کفایت نمی‌کند و حلق باید در روز عید قربان باشد):

برای این نظریه، چند دلیل ذکر شده است:

دلیل اول: اجماع؛

دلیل دوم: بعضی از روایات دال بر این مطلب است:

منها: حدیثی که جلسه قبل بیان شد و بررسی شد.

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ (بن ابی نجران) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْحَاجِّ (غَیرِ الْمُتَمَتِّعِ) یوْمَ النَّحْرِ مَا یحِلُّ لَهُ قَالَ كُلُّ شَی‌ءٍ إِلَّا النِّسَاءَ وَ عَنِ الْمُتَمَتِّعِ مَا یحِلُّ لَهُ یوْمَ النَّحْرِ- قَالَ كُلُّ شَی‌ءٍ إِلَّا النِّسَاءَ وَ الطِّیبَ».[1]

از این روایت و استثناء آخر، دو مطلب استفاده شده است:

مطلب اول: اعمال منی، یعنی ذبح، رمی و حلق باید در روز باشد و شب فایده ندارد.

مطلب دوم: کل اعمال منی که جزء حج است، واجب است در روز دهم انجام شود. جمره عقبه باید روز دهم انجام شود، هدی باید روز دهم انجام شود حلق یا تقصیر که از احکام منی است، باید در روز دهم انجام بگیرد.

در روایت یوم النحر دارد که معلوم می‌شود، شب کفایت نمی‌کند و اینکه واجب است اعمال در روز عید باشد، بخاطر ملازمه بین خروج از احرام و وقوع این امور در روز دهم می‌باشد.

اشکال: مفاد استثناء، خروج از احرام بعد از هدی، حلق و رمی است، یعنی گویا حضرت فرموده‌اند هر کس سه عمل را در این روز انجام دهد، مرحله اولی از تحلیل آمده است و فقط دو چیز بر او حرام است و این مقدار، دلالت بر وجوب نمی‌کند و امکان دارد این سه در روز عید مستحب باشد و وقت وجوب آنها اوسع از روز عید باشد. حال با این فرض، حلق مستحب، ذبح مستحب، رمی مستحب انجام شد و با آنجام آنها تحلیل می‌آید و وجوب از این روایت معلوم نمی‌شود.

این اشکال را مرحوم نراقی و غیره در استدلال به این روایت کرده‌اند و می‌گویند اینکه اطلاق گذاشته است، بخاطر ما فی الخارج (در روز عید، رمی جمره و قربانی و حلق می‌کنند) بوده که متعارف این بوده و دلیل نمی‌شود که این کار واجب باشد.

جواب به اشکال: ظاهرا و الله العالم این اشکال وارد نباشد. چون در روز عید قربان، رمی و ذبح و تقصیر انجام می‌شود و مستحب هم هست که طواف زیارت هم در این روز انجام شود و اگر می‌تواند سعی را هم انجام بدهد، حال فرض کنید که حلق در این روز مستحب باشد و طواف هم مستحب باشد، با این فرض، آیا استثناء خوب است یا مسامحه است؟ اگر مقصود سائل از این سوال، اعم از واجبات و مندوبات این روز باشد، یعنی سوال ناظر به این است که آنچه واجب در یوم النحر بوده و آنچه در این روز مستحب بوده، کل واجبات و مندوبات را در یوم النحر انجام داده است، در این صورت این سوال پیش می‌آید اگر کسی در یوم النحر، رمی و ذبح و تقصیر و طواف را انجام داده است، چه چیزی از محرمات احرام بر او حرام است؟ اگر گفته شود الا الطیب، جواب غلط می‌باشد، چون طیب بعد از طواف زیارت حلال می‌شود اما اگر مقصود واجبات روز نحر باشد، این استثناء درست در می‌آید.

در نتیجه اطلاق جواب حضرت، ملازمه دارد با اینکه رمی و ذبح و تقصیر از واجبات یوم العید است و الا استثناء غلط در می‌آید.

ظاهرا و الله العالم به قرینه استثناء می‌گوئیم بین حلیت غیر از طیب و وجوب در این روز ملازمه می‌باشد.

مقرر: از روایت معاویه مفصله هم این استفاده می‌شود که سیره بر این است که حلق باید در روز عید باشد.

در نتیجه حلق یا تقصیر، هم باید در روز باشد و هم باید در روز دهم باشد، بله موارد استثناء، حکم بعد خواهد آمد.

دلیل سوم: جواهر و مستند و بعضی دیگر می‌گویند: تحلیل با انجام سه کار در روز عید آمده و اتفاقی هم می‌باشد و غیر از این، مورد شک است، مثلا در شب یا در روز دیگر شک است که تحلیل آمده یا خیر که قاعده اشتغال می‌گوید با انجام این سه در روز عید، تحلیل اولی می‌آید.

اشکال: بر فرض که کفایت اتفاقی باشد، این ملازمه با وجوب ندارد و شاید مستحب در این روز باشد.

نتیجه بحث این است که برای نظریه اول، به صحیحه حمران استدلال شده است و این صحیحه موید به اجماع و روایت عبدالرحمن و قاعده اشتغال است.

ادله نظریه دوم (اگر عمدا روز دهم تقصیر نکرده و روز یازده یا دوازده تقصیر کرد، کفایت می‌کند):

علاوه بر ابوصلاح، علامه و مرحوم نراقی و اکثر معاصرین قائل به این هستند.

برای این نظریه، هم سه دلیل آورده شده است.

دلیل اول: در آیه 196 سوره بقره آمده است که حلق باید بعد از ذبح انجام شود، ﴿وَ لا تَحْلِقُوا رُؤُسَكُمْ حَتَّى یبْلُغَ الْهَدْی مَحِلَّه﴾ این آیه ابتدای زمان حلق را می‌گوید که یوم النحر است و امتداد آن تابع ذبح که تا سه روز مثلا وقت دارد.

اشکال: این آیه مربوط به محصور و مصدود است و همچنین در ذبح اختلاف است و بعضی می‌گویند در یوم النحر، ذبح تعین دارد.

دلیل دوم: اطلاق روایات:

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِی قَالَ: لَا یحْلِقُ رَأْسَهُ وَ لَا یزُورُ حَتَّى یضَحِّی فَیحْلِقُ رَأْسَهُ وَ یزُورُ مَتَى شَاء».[2]

متی شاء هم به حلق می‌خورد و هم به زیارت بیت و لازم نیست حلق در روز عید باشد.

اشکالات این روایت:

اشکال اول: این روایت ضعف سندی دارد، چون مراد از علی، علی بن ابی حمزه بطائنی است و ایشان توثیق ندارد.

مقرر: اولا از کجا معلوم علی بن ابی حمزه بطائنی است و این روایت نیست و از راوی باشد.

اشکال دوم: آنچه مسلم است این است که متی شاء از خصوصیات زیارت و طواف است.

مقرر: قید برای کل جمله بعد از فاء است.

دلیل سوم: تمسک به اصل که جلسه بعد خواهد آمد.