موضوع: / نماز جمعه/ عدم متابعت از امام

سیدنا الاستاد در این فرع، سه مطلب اشاره کرده است:

مطلب اول: دو رکعت بودن نماز جمعه مثل نماز صبح

نماز جمعه دو رکعت است مثل نماز صبح؛ دلیل بر این نظریه چند چیز می باشد:

دلیل اول: اتفاق علماء

دلیل دوم: برخی از روایات.

مرحوم در نراقی به این دو دلیل اشاره کرده است: «المسألة الأولى: اعلم أنّ صلاة الجمعة كصلاة الصبح كميّة و كيفيّة، بالإجماع و النصوص»[1]

این روایات در باب 6 است که اکثر آنها صحیحه است و قبلا زیاد خوانده شده است:

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: صَلَاةُ الْجُمُعَةِ مَعَ الْإِمَامِ رَكْعَتَانِ فَمَنْ صَلَّى وَحْدَهُ فَهِيَ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ».[2]

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: إِنَّمَا جُعِلَتِ الْجُمُعَةُ رَكْعَتَيْنِ مِنْ أَجْلِ الْخُطْبَتَيْنِ فَهِيَ صَلَاةٌ حَتَّى يَنْزِلَ الْإِمَامُ»[3]

منها: «وَ عَنْهُ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا كَانُوا سَبْعَةً يَوْمَ الْجُمُعَةِ فَلْيُصَلُّوا فِي جَمَاعَةٍ وَ لْيَلْبَسِ الْبُرْدَ وَ الْعِمَامَةَ وَ يَتَوَكَّأُ عَلَى قَوْسٍ أَوْ عَصًا وَ لْيَقْعُدْ قَعْدَةً بَيْنَ الْخُطْبَتَيْنِ وَ يَجْهَرُ بِالْقِرَاءَةِ وَ يَقْنُتُ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى مِنْهُمَا قَبْلَ الرُّكُوعِ»[4]

منها: «وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْقُنُوتِ فِي الْجُمُعَةِ إِلَى أَنْ قَالَ قَالَ إِنَّمَا صَلَاةُ الْجُمُعَةِ مَعَ الْإِمَامِ رَكْعَتَانِ فَمَنْ صَلَّى مَعَ غَيْرِ إِمَامٍ وَحْدَهُ فَهِيَ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ بِمَنْزِلَةِ الظُّهْرِ الْحَدِيث»[5]

منها: « مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْجُمُعَةِ فَقَالَ بِأَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ يَخْرُجُ الْإِمَامُ بَعْدَ الْأَذَانِ فَيَصْعَدُ الْمِنْبَرَ فَيَخْطُبُ وَ لَا يُصَلِّي النَّاسُ مَا دَامَ الْإِمَامُ عَلَى الْمِنْبَرِ ثُمَّ يَقْعُدُ الْإِمَامُ عَلَى الْمِنْبَرِ قَدْرَ مَا يُقْرَأُ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ- ثُمَ‌ يَقُومُ فَيَفْتَتِحُ خُطْبَتَهُ ثُمَّ يَنْزِلُ فَيُصَلِّي بِالنَّاسِ فَيَقْرَأُ بِهِمْ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى بِالْجُمُعَةِ- وَ فِي الثَّانِيَةِ بِالْمُنَافِقِينَ»[6]

منها: «وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الصَّلَاةِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ- فَقَالَ أَمَّا مَعَ الْإِمَامِ فَرَكْعَتَانِ وَ أَمَّا مَنْ صَلَّى وَحْدَهُ فَهِيَ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ وَ إِنْ صَلَّوْا جَمَاعَةً»[7]

منها: «جَعْفَرُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ سَعِيدٍ الْمُحَقِّقُ فِي الْمُعْتَبَرِ نَقْلًا مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِيِّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَيْنِ عَنْ أَبِي الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا جُمُعَةَ إِلَّا بِخُطْبَةٍ وَ إِنَّمَا جُعِلَتْ رَكْعَتَيْنِ لِمَكَانِ الْخُطْبَتَيْنِ»[8]

در حدیث نهم که ضعیف است، بوی اختصاص فهمیده می شود اما اعتبار ندارد، بلکه برای امام و ماموم رکعتین است.

مطلب دوم: فرق نماز جمعه با نماز صبح

نماز جمعه با نماز صبح در بعضی از خصوصیات فرق دارد.

فرق اول: قرائت در نماز صبح جهری خوانده می شود اما در نماز جمعه، قرائت حمد و سوره وجوب جهری نمی باشد و می تواند جهری بخواند یا اخفاتی بخواند. اما مستحب است جهری بخواند و در این استحاب مشکلی نیست.

هم در باب 26، ح 5 و 8 آمده است.

و هم در باب 73 وسائل امده است که شاید هشت روایت آمده است.

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عِمْرَانَ الْحَلَبِيِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يُصَلِّي الْجُمُعَةَ أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ أَ يَجْهَرُ فِيهَا بِالْقِرَاءَةِ قَالَ نَعَمْ وَ الْقُنُوتُ فِي الثَّانِيَةِ»[9]

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي حَدِيثٍ فِي الْجُمُعَةِ قَالَ وَ الْقِرَاءَةُ فِيهَا بِالْجَهْرِ»[10]

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْقِرَاءَةِ فِي الْجُمُعَةِ إِذَا صَلَّيْتُ وَحْدِي أَرْبَعاً أَجْهَرُ بِالْقِرَاءَةِ فَقَالَ نَعَمْ وَ قَالَ اقْرَأْ سُورَةَ الْجُمُعَةِ وَ الْمُنَافِقِينَ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ».[11]

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: لِيَقْعُدْ قَعْدَةً بَيْنَ الْخُطْبَتَيْنِ وَ يَجْهَرْ بِالْقِرَاءَة»[12]

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ لَنَا صَلُّوا فِي السَّفَرِ صَلَاةَ الْجُمُعَةِ جَمَاعَةً بِغَيْرِ خُطْبَةٍ وَ اجْهَرُوا بِالْقِرَاءَةِ فَقُلْتُ إِنَّهُ يُنْكَرُ عَلَيْنَا الْجَهْرُ بِهَا فِي السَّفَرِ فَقَالَ اجْهَرُوا بِهَا»[13]

منها: «وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَرَّجَانِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ صَلَاةِ الظُّهْرِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ- كَيْفَ نُصَلِّيهَا فِي السَّفَرِ فَقَالَ تُصَلِّيهَا فِي السَّفَرِ رَكْعَتَيْنِ وَ الْقِرَاءَةُ فِيهَا جَهْراً»[14]

منها: «وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْجَمَاعَةِ- يَوْمَ الْجُمُعَةِ فِي السَّفَرِ فَقَالَ يَصْنَعُونَ كَمَا يَصْنَعُونَ فِي غَيْرِ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فِي الظُّهْرِ وَ لَا يَجْهَرُ الْإِمَامُ (فِيهَا بِالْقِرَاءَةِ) إِنَّمَا يَجْهَرُ إِذَا كَانَتْ خُطْبَةٌ»[15]

منها: «وَ عَنْهُ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ صَلَاةِ الْجُمُعَةِ فِي السَّفَرِ فَقَالَ يَصْنَعُونَ كَمَا يَصْنَعُونَ فِي الظُّهْرِ وَ لَا يَجْهَرُ الْإِمَامُ فِيهَا بِالْقِرَاءَةِ وَ إِنَّمَا يَجْهَرُ إِذَا كَانَتْ خُطْبَةٌ»[16]

این روایاتی است که در این باب وجود دارد.

جواهر می فرماید قبل از شرایع کسی حکم به استحباب نداده است و باید بگوئیم این رجحان است نه استحباب شرعی.

اشکال: این وجه را حاج آقا رضا هم دنبال کرده است، اما به نظر بنده هیچ وجه صحیحی ندارد، زیرا اکثر این روایات صحیحه است اگرچه برخی از روایات با جملات فعلیه آمده است اما در کثیری از جملات امر آمده است و قبلا گفتیم جملات فعلیه در مقام طلب، دلالت بر وجوب دارد.

پس ظاهر روایات امر است و یک مخالف داریم که صاحب حدائق است که می گوید چون علماء نگفته اند مستحب است و باید بگوئیم مطلق رجحان است.

پس ظاهرا و الله العالم نه وجوب می گوئیم نه مطلق رجحان، بلکه استحباب می گوئیم، وجوب نمی گوئیم چون:

اولا: وجوب قائل ندارد، در تمام فقهای شیعه، وجوب جهر ظاهرا قائل ندارد.

ثانیا: دلالت این روایات بر وجوب، فی غایة الاشکال است، چون امر عقیب حظر است. اجهر عقیب وجوب اخفات در نمازهای نهاریه است، در نمازهای نهاریه اخفات واجب است و بعد از آن گفته است در نماز جمعه گفته اجهر.

پس با توجه به این وجوه باید گفت روایات دلالت بر وجوب ندارد و چون صیغه امر آمده است، می گوئیم دلالت بر استحباب دارد.

پس فرق اول بین نماز صبح و جمعه، وجوب جهر به قرائت در نماز صبح و عدم وجوب آن در نماز جمعه.

فرق دوم: در نماز جمعه مستحب است در رکعت اول سوره جمعه و در رکعت دوم سوره منافقین را بخواند.

این حکم اولا از واضحات است، مضافا بر اینکه استحبابی بودن این مسئله، روایات هم دارد.

فرق سوم: در نمازها مستحب است که قبل از رکوع رکعت دوم، قنوت بخواند اما در نماز جمعه، دو رکوع مستحب است، یکی در رکعت اول و یک قنوت در رکعت دوم.

این مسئله سه قول در آن وجود دارد:

قول اول: سیدنا الاستاد و مشهور می فرمایند دو قنوت دارد یکی قبل از رکوع رکعت اول و دوم بعد از رکوع رکعت دوم.

مستند را ملاحظه بفرمائید: «المسألة الثانية: المشهور- كما صرّح به غير واحد - أنّ في الجمعة قنوتين،أحدهما في الأولى قبل الركوع، و الثاني في الثانية بعده، و عن الخلاف الإجماع‌ علیه».[17]

قول دوم: نماز جمعه مثل نماز صبح است و یک رکوع دارد و آن هم قبل از رکوع رکعت اول می باشد. این نظریه از مرحوم مفید و صاحب مدارک حکایت شده است.

قول سوم: در نماز جمعه، یک قنوت وجود دارد و آن قنوت قبل از رکوع رکعت ثانیه می باشد.

سیدنا الاستاد می فرمایند دو قنوت دارد و نظریه اول را قبول می کنند.

برای روشن شدن قول اقوی، باید روایات در وسائل خوانده شود که در جلسه بعد ان شاء الله تعالی خواهد آمد.