موضوع: كتاب الصلاة/نماز جمعه /تفرق افراد در موقع نماز / جزئیات شرط عدد

مسأله 6: «إن دخل العدد أي أربعة نفر مع الإمام في صلاة الجمعة و لو بالتكبير وجب الإتمام‌ و لو لم يبق إلا واحد على قول معروف، و الأشبه بطلانها، سواء بقي الامام و انفض الباقون أو بعضهم أو انفض الامام و بقي الباقون أو بعضهم، و سواء صلوا ركعة أو أقل، لكن لا ينبغي ترك الاحتياط بالإتمام جمعة ثم الإتيان بالظهر، نعم لا يبعد الصحة جمعة إذا انفض بعض في أخيرة الركعة الثانية بل بعد ركوعها، و الاحتياط بإتيان الظهر مع ذلك بعدها لا ينبغي تركه»[1]

فرق بین مسئله 5 و 6 به این است که در مسئله 5، فقط امام جمعه تکبیر گفته است و در مسئله شش، همه تکبیر گفته اند، امام جمعه و مامومین همه تکبیر گفته اند.

بر این اساس می توانید بفرمایید در مسئله شش، ینبغی که سه فرع عنوان بشود:

فرع اول: وجوب اتمام با تکبیر نماز جمعه با تمام شرایط

پنج نفر نماز جمعه را با تمام شرایط شروع کرده اند، معلوم است که اتمام واجب است، چون قطع فریضه حرام است.

سیدنا الاستاد می فرمایند: «إن دخل العدد أي أربعة نفر مع الإمام في صلاة الجمعة و لو بالتكبير وجب الإتمام‌»[2]

فرع دوم: بطلان نماز و عدم ان در صورت نقصان عدد در نماز جمعه

سیدنا الاستاد می فرمایند: «و لو لم يبق إلا واحد على قول معروف، و الأشبه بطلانها، سواء بقي الامام و انفض الباقون أو بعضهم أو انفض الامام و بقي الباقون أو بعضهم»[3]

همه تکبیر می گویند و چهار نفر خارج می شوند و یک نفر باقی مانده است، این یک نفر چه کند؟ علی قول المعروف، اشاره به فرعی است که محقق در شرایع گفته است و جواهر هم نقل کرده است: «و أما لو كان انفضاض العدد المعتبر بعد أن دخلوا في الصلاة و لو بالتكبير وجب الإتمام و لو لم يبق إلا واحد لأنه شرط في الابتداء عندنا دون الاستدامة كما في كشف اللثام»[4]

این فرع و لو عنوانش واحد است اما سیدنا الاستاد در فروض گفته است که اکثر از واحد را شامل می شود، خود این شش فرض دارد:

1. فقط یک امام باقی مانده است.

2. فقط یک ماموم مانده است.

3. یک امام و یک ماموم باقی مانده است.

4. دو ماموم و یک امام باقی مانده است.

5. امام و دو ماموم رفته اند.

6. امام و سه یک ماموم رفته است.

همه اینها یا قبل از رکوع است یا بعد از رکوع است.

عبارات فی غایة الاضطراب است، ملاحظه کنید تحریر را: «و الأشبه بطلانها، سواء بقي الامام و انفض الباقون أو بعضهم أو انفض الامام و بقي الباقون أو بعضهم، و سواء صلوا ركعة أو أقل»[5]

بحث در واحد بود اما ایشان توسعه داده است، به نظر بنده در دو فرض این توسعه باطل است: 1. فقط امام مانده است؛ 2. فقط یک ماموم باقی مانده است.

این دو باطل است چون اینجا فقط مسئله عدد مطرح نیست، یکی از شرایط نماز جمعه، جماعت است و در این دو فرض، جماعت بهم خورده است، اقل انعقاد جماعت، دو نفر است با یک ماموم یا یک امام، نماز جماعت نیست که جمعه انجام شده باشد.

صاحب جواهر یک حرفی دارد که ما قبول نداریم که می گوید جماعت اضطرارا ساقط شده است و می خواهد به قاعده میسور برود، این باید در جایی توضیح داده شود، در نماز جمعه اگر اجزاء متعذر شد، ظهر جایش می نشیند اما نماز ظهر اگر رکوع متعذر شد، بدل ندارد و بدون رکوع بخواند و بین مقامین فرق است.

غرض این است که در این دو فرض نماز جمعه باطل است چون جماعت ندارد در حالی که جماعت از شرایط بود.

اما در فروض دیگر، سیدنا الاستاد می فرمایند نماز باطل است و ما گفتیم نماز صحیح است، ما گفتیم صحیح است، چون عدد شرط انعقاد است نه شرط استمرار و سیدنا الاستاد که می گویند نماز در کل فروض باطل است، زیرا ایشان فرمایش مرحوم بهبهانی را دنبال کرده است که عدد شرط استمرار است، کل این فروض استمرار بهم خورده است، یک نفر رفته است یا سه نفر رفته است یا دو نفر رفته اند، رکوع بدون استمرار عدد است.

فعلیه ما افاده سیدنا الاستاد من البطلان، علی مسلک وحید بهبهانی درست است و بنا بر دو مسلک دیگر نا تمام است. در مقدمه سه مسلک ذکر کردیم: 1. شرط ابتدائی مطلقا؛ 2. شرط إلی بعد الرکعة؛ 3. شرط استمراری مطلقا.

فرع سوم: نقصان بعد از رکوع رکعت دوم

اشکل از همه فرع سوم است که در نعم بیان شده است، سیدنا الاستاد می فرمایند اگر این فروض بعد از رکوع رکعت دوم اتفاق افتاد، این نماز جمعه صحیح است.

سیدنا الاستاد می فرمایند: «نعم لا يبعد الصحة جمعة إذا انفض بعض في أخيرة الركعة الثانية بل بعد ركوعها، و الاحتياط بإتيان الظهر مع ذلك بعدها لا ينبغي تركه»[6]

در بعد رکوع رکعت نماز جمعه، چهار نفر یا سه نفر یا دو نفر رفته اند، این جمعه صحیح است.

این فرع، استثناء از کل فروض است.

اشکال اول: قائل ندارد، آنچه که من مطالعه کردم، کشف اللثام، جواهر، ریاض، حاشیه بهبهانی بر مدارک و مفتاح الکرامه همه را مطالعه کردم مخصوصا مفتاح الکرامه که اکثر اقوال علماء از بعد شیخ را نقل کرده است و این نظریه را نقل نکرده اند.

این حرف با کلام علامه فرق دارد به اینکه علامه رکوع رکعت اول را می گوید و سیدنا الاستاد رکوع رکعت دوم را می گوید.

اشکال دوم: این فرع دلیل ندارد، زیرا دلیل حرف علامه، هشت روایت در باب 26 بود و کل آن روایات اجنبی از بحث ایشان است، زیرا کل آن روایات بحث از لاحق است و بحث ایشان بحث از سابق است، من ادرک الرکوع، کسی است که نبوده و به رکوع رسیده است و بحث سیدنا الاستاد کسی است که بوده است و از رکوع می خواهد جدا شود.

این در رابطه با مسئله شش.

از اول بحث یک فهرستی عرض شد و آن این بود که از مسئله 1 تا مسئله 6، تمام مسائل مربوط به شرط اول است که این شرط، عدد بود. این شش مسئله، همه مربوط به عدد است و از خصوصیات آن، ما ذکرنا در مقدمه که مرحوم نراقی می گویند این فروض از اول تاسیس نماز جمعه تا به حال اتفاق نیفتاده است.

پس این شش مسئله که خواندیم، ثمره عملی تقریبا ندارد و بحث علمی بوده است و در اسلام اتفاق نیفتاده است که همه بروند و یک نفر در نماز جمعه بماند.

نتیجه اینکه بحث از شرط اول که عدد بود، با شش مسئله به پایان رسید.

شرط دوم: جزئیات خطبتین

مسأله 7: «يجب في كل من الخطبتين التحميد، و يعقبه بالثناء عليه تعالى على الأحوط، و الأحوط أن يكون التحميد بلفظ الجلالة، و إن كان الأقوى جوازه بكل ما يعدّ حمدا له تعالى، و الصلاة على النبي صلّى اللّٰه عليه و آله على الأحوط في الخطبة الأولى، و على الأقوى في الثانية.و الإيصاء بتقوى اللّٰه تعالى في الأولى على الأقوى. و في الثانية على الأحوط، و قراءة سورة صغيرة في الأولى على الأقوى، و في الثانية على الأحوط، و الأحوط الأولى في الثانية الصلاة على أئمة المسلمين عليهم السلام بعد الصلاة على النبي (ص) و الاستغفار للمؤمنين و المؤمنات. و الأولى اختيار بعض الخطب المنسوبة إلى أمير المؤمنين سلام اللّٰه عليه أو المأثورة عن أهل بيت العصمة عليهم السلام»[7]

از مسئله 7 تا 15، مربوط به شرط دوم است که خطبین باشد. در این مسائل، 99 و نیم درصد مورد ابتلاء اعم از امام جمعه یا مامومین است و از این جهت بر عکس شش مسئله قبل بود که بحث علمی بود.

در مسئله 7، بیشتر از ده فرع در نماز جمعه بیان شده است، یکی از آنها این است که بعد از حمد، ثناء الهی واجب است یا خیر؟ اولا باید بحث کنیم فرق بین ثناء و حمد چی است و بعد باید وارد شویم که علاوه بر حمد، ثناء هم واجب است یا خیر.

ان شاء الله جلسه بعد، روز یکشنبه خواهد بود.