موضوع: فراموشی نماز احتیاط / نماز احتیاط/

در مسئله 7 احکام فراموشی نمازهای احتیاط در موارد شکوک است، سیدنا الاستاد در این مسئله، سه فرض عنوان کرده است:

1. در نماز نافله

2. در نماز واجب غیر مترتب

حکم این دو فرض بیان شد.

3. در نماز واجب مترتب، مثلا نماز ظهر را می خواند و شک بین 3 و 4 می کند و وظیفه او یک رکعت نماز ایستاده یا دو رکعت شکسته است. بعد از سلام نماز ظهر مشکوک، شروع به نماز عصر می کند و در بین نماز عصر یادش می آید که نماز احتیاط که در شک بین 3 و 4 نماز ظهر بوده است، نیاورده است، این مصلی چه باید بکند؟

در تحریر تارة این است که اتیان به نماز احتیاط ممکن است و فوری هم ممکن است. مثل مثالی که عرض شد و بعد از سلام نماز ظهر بدون فاصله، نماز عصر را با قصد قربت شروع کرد و در رکعت اول یادش می آید که نماز احتیاط نخوانده است که این مقدار با مبادرت و فوریت منافات ندارد. در این صورت نماز را قطع می کند و نماز احتیاط را با قصد قربت می خواند.

در این صورت، در هر سه فرض سیدنا الاستاد می فرمایند قطع نماز واجب است و اتیان به نماز احتیاط هم واجب است. در فرض اول از این صورت می گوید قطع واجب است. در فرض دوم هم می گوید قطع واجب است و در فرض سوم هم می گوید قطع واجب است.

وجوب قطع جلسه قبل عرض شد که احد احتمالات الاربعه بل الخمسه است.

پس در این صورت همه فروض ثلاثه اتیان به نماز احیتاط بعد از قطع نماز دوم واجب است.

و اخری می فرمایند در هر سه صورت نماز باطل است، به اینکه بعد از نماز اصلی یک ساعت نماز جعفر طیار می خواند و در آخر نماز جعفر یادش می آید که نماز احتیاط نخوانده است، از زمان سلام نماز تا زمان یادآوری یک ساعت طول کشیده است، در این صورت اگر مبادرت یا فوریت هر کدام واجب باشد، این فاصله مضرّ است.

و کذلک در نماز فریضه مترتبین باشند یا غیر مترتبین، در نماز ظهر شک کرده است که 3 است یا 4 و بناء را بر 4 گذاشته است که بعد از نماز دو رکعت نماز احتیاط بخواند، سلام نماز را که داد، چهار رکعت نماز عصر بلافاصله می خواند، در نماز عصر شروع به سوره بقره می کند و دو ساعت طول می کشد، بعد یادش می آید که نماز احتیاط را نخوانده است، در این صورت هم مبادرت و هم فوریت بهم خورده است، الان وظیفه این شخص چیست؟ همان احتمالات خمسه است یا حرف تازه ای است؟

همچنین در غیر مترتبین این حرف است مثلا در نماز ظهر شک بین 3 و 4 کرد و بناء را بر 4 گذاشت که دو رکعت نماز احتیاط بخواند و بعد از نماز شروع به نماز قضای چند روز قبل کرد، این دو نماز مترتبین نیستند، در نماز قضاء سوره بقره خواند، بعد از سوره بقره یادش می آید که نماز احتیاط در نماز ظهر را نخوانده است.

در این ظرف اگر این شخص بخواهد احتیاط کند، باید سوره بقره را رها کند و نماز را قطع کند و یک رکعت نماز احتیاط بخواند قربة الی الله.

این احتیاط و این قطع هم منافات با مبادرت دارد و هم منافات با فوریت دارد. پس در کل این فروض، سیدنا الاستاد دو صورت بیان کرده است:

1. در فروض ثلاثه فوریت حفظ شود؛

2. در فروض ثلاثه فوریت بهم بخورد.

حکم صورت اول با سه فرضش تمام شد.

حکم صورت دوم: در این صورت، در بعضی از فروض می فرمایند عدول کند و نماز را قطع نکند، ادامه نماز را به قصد نماز ظهر بخواند مثلا، عدول از عصر به نماز ظهر امروز که مترتبین باشند.

نکته: اگر این نماز را قطع کند و اتیان به نماز احیتاط کند، این نماز احتیاط چه فایده دارد؟ این نمی تواند نماز ظهر را درست کند. چون فاصله بین نماز احتیاط و نماز واجب شده است، در این فاصله رکوع و سجده در نماز دوم آمده است که از منافیات است، اتیان به نماز احتیاط در این فرض افرض که قطع هم حرام نباشد، نماز احتیاط نمی تواند نماز را درست کند چون فاصله بین نماز احتیاط و نماز ظهر شده است.

پس این را قبل از بیان حکم باید دقت کرد که چه مترتبین باشند و چه غیر مترتبین باشند، در این فروض نماز احتیاط راه ندارد، چون قابلیت نماز اصلی را ندارد.

اگر این خوب روشن شد که نماز احتیاط در کل این فروض فایده ندارد، چه باید کند؟ اتمام و قطع این نماز امکان ندارد.

در این صورت که فوریت و مبادرت از بین رفته است و نماز احتیاط هم فایده ندارد و نماز ظهر و عصری که شک کرده است، قابل اصلاح نیست، بر این اساس باید به سراغ قواعد فقهیه رفت. یکی از قواعد فقهیه عدول من صلاةٍ الی صلاةٍ است.

اگر زید نماز ظهر را نخواند و گفت چهار رکعت نماز عصر می خوانم قربة الی الله می گویند عدول کند، اگر در رکعت دوم یا سوم یا قبل از رکوع رکعت چهارم باشد، باید عدول کند به نماز ظهر.

نکته: عدول شرایطی دارد یکی این است که من اللاحق الی السابق باشد مثل مثال بالا. پس یک قاعده ای داریم که عدول من اللاحق الی السابق است و شرایط دیگری هم دارد که در جای خودش خوانده اید. اگر غیر مترتبین باشند یا از نفل به فرض نمی شود.

پس این قاعده باید در ما نحن فیه پیاده شود و نتیجه این است که اگر دو نماز مترتبین باشند، باید عدول کند مثل مثال بالا که نماز عصر مترتب بر ظهر است، در این صورت اگر نماز احتیاط فراموش کرده باشد، باید از نماز عصر به نماز ظهر عدول کند و بقیه نماز را به قصد نماز ظهر بیاورد و کفایت می کند.

و اگر از موارد عدول نیست مثل فرض دوم که نماز قضای قبل با نماز ظهر امروز بود، این فرد سه راه دارد:

1. نماز را قطع کند و نماز احتیاط را انجام بدهد که این نمی شود.

2. این نماز را با عدول تمام کند.

3. نماز ظهر را اعاده کند.

پس باید نماز قضاء را تمام کند و بعد نماز ظهر امروز را تمام کند.

نتیجه ما ذکرنا این است که اگر فوریت حفظ شد، قطع کند و اگر فوریت حفظ نشد، در بعضی از موارد عدول کند و در بعضی از موارد اعاده نماز اصلی کند.

در کل این فروض چه در مواردی که فوریت حفظ می شود و چه مواردی که فوریت حفظ نمی شود، سیدنا الاستاد احتیاطی دارند که با همه این کارها که کرده است، دوباره نماز احتیاط بخواند و بعد نماز اصلی را هم اعاده کند: « و الأحوط مع ذلك إعادة أصل الصلاة... و الأحوط إعادتها بعد ذلك أيضا.. و الأحوط الإتيان بصلاة الاحتياط ثم الإعادة»[1]

کجا این جمع فایده دارد و کجا فایده ندارد، این فروض کثیره ای دارد که این احتیاطی که کرده است همه جا درست است یا همه جا درست نیست و...

فروض گذشته تارة محل عدول باقی مانده است و اخری محل عدول گذشته است، یکی از فروض این است و بحث عمیق تر است. 4 رکعت نماز عصر تارة قبل از رکوع است یا بعد از رکوع است در رکعت اول یا دوم و نماز احتیاط یا دو رکعتی است یا یک رکعتی است. اگر بعد از رکوع رکعت دوم باشد و نماز احتیاط یک رکعتی باشد، جای عدول نیست چون محل عدول گذشته است و اخری قبل از رکوع رکعت دوم یادش می آید که نماز احتیاط را نیاورده است و نماز احتیاط یک رکعتی بوده است و این هم فقط یک رکعت خوانده است یا اگر دو رکعتی بوده است، قبل از رکوع رکعت سوم یادش بیاید، در بعضی از این موارد اصلا این احتیاط ها جا ندارد و در بعضی از موارد فقط اعاده است و در بعضی از موارد فقط نماز احتیاط است.

چون اگر قبل از تجاوز از محل است، به چه مناسبت نماز را دوباره بخواند؟ برگردد و نماز احتیاط را بخواند و نماز درست است و اگر بعد از تجاوز از محل است، به چه حساب نماز احتیاط بخواند، نماز احتیاط فایده ندارد و فاصله شده است و باید اعاده کند.

پس کل این احتیاطات را طبق قواعد ببرید و ببینید کجا محل عدول است و قابل اصلاح و قطع است و کجا قابل قطع نمی باشد.

هذا تمام الکلام در نماز احتیاط در باب شکوک.