موضوع: کتاب صلوة/نماز احتیاط/ یقین به تمام بودن یا نبودن نماز اصلی / زیادی یا نقصان رکن / وجوب نماز احتیاط در موارد شکوک

مسأله 3: «لو نسي ركنا من ركعات الاحتياط أو زاده فيها بطلت‌فلا يترك الاحتياط باستئناف الاحتياط ثم إعادة الصلاة»[1]

در مسئله 3 از نماز احتیاط، چهار مطلب بلکه بیشتر ذکر می شود:

مطلب اول: زیادی یا نقصان رکن

این آقای شاکّ نماز احتیاط را بدون رکوع انجام داده است یا بدون سجده انجام داده است یا با دو رکوع انجام داده است، با شش سجده انجام داده است، زاد أو نقص، کل این فروض، این نماز احتیاط فاسد است.

و الوجه فیه واضح، مضافا الی عدم الخلاف تقدم الکلام مفصلا در مباحث سابق من زاد رکعة فی صلاتة باطل، من زاد رکوعا فی صلاته باطل، من نسی رکنا من ارکان صلاته باطل. این واضح است و روایاتش تقدم الکلام.

این مطلب اول.

مطلب دوم: وظیفه بعد از بطلان نماز احتیاط

می فرمایند این شخص که نمازش احتیاطش باطل شد، باید احتیاط کند دو رکعت یا یک رکعت نماز احتیاط بخواند و بعد اصل نماز را دوباره بخواند.

اینکه دوباره چرا نماز احتیاط بخواند، بخاطر این است که یک نماز بر این فرد واجب بوده است و مامور به هنوز نیامده است. البته نیاز به امر هم نیست، استصحاب هم کفایت می کند، چند دقیقه قبل بر او واجب است، الان شک می کند واجب است یا خیر، استصحاب وجوب می شود.

مطلب سوم: تکرار نماز اصلی

اما اینکه نماز اصلی باید دوباره خوانده شود، اگر شک بین 3 و 4 بین نماز ظهر بوده است، با این وضع باید دوباره نماز ظهر را بخواند، چون نماز ظهر ناقص است و باید احتیاط بیاید، اگر دو مرتبه احتیاط نکرده است، نماز ظهر باید باشد، وا گر دو مرتبه احتیاط کرده است، بین نماز احتیاط و نماز اصلی فاصله شده است به این نماز احتیاط فاسد بین این دو فاصله شده است.

پس دلیل احتیاطی بودن نماز اصل این است که بین آن نماز و نماز احتیاط منافی آمده است و قابل جبران نیست و باید آن را اتیان کن لعدم الاتیان بالمامور به و لا البدل.

مطلب چهارم: وجه اعاده نماز احتیاط و اصل

این حکم که دو مرتبه نماز احتیاط صحیح بخواند و دوباره نماز اصل انجام بدهد، به دو جور است:

1. احتیاط مستحبی کند، مستحب است که نماز احتیاط و نماز اصلی را بخواند.

این احتیاط مستحبی مشکله ای ندارد و الاحتیاط حسنٌ علی کل حال.

2. فتوای به احتیاط است، یعنی واجب است اعاده نماز احتیاط و نماز اصلی ثانیا.

ظاهر عبارت سید در عروه، بطلت است و فتوای به احتیاط است و به قرینه کلام سیدنا الاستاد حاشیه عروه احتیاط وجوبی دارد.

اشکال: هیچ وقت دو تا واجب نیست، یا نماز احتیاط واجب است یا نماز اصلی واجب است، چون تقدم الکلام در نماز احتیاط دو یا سه نظریه است:

1. عده ای می گویند نماز احتیاط واجب و مستقل است، تقدم الکلام سابقا به اینکه علی القول بالاستقلال مبادرت واجب نیست و منافی هم حرام نیست و می تواند نماز را تاخیر بیاندازد. پس با نماز احتیاط، نماز اصلی اولی و نماز احتیاط دوباره هر دو صحیح است، چون لازم نبود که فوری خوانده شود و انجام منافیات هم اشکال ندارد.

پس طبق نظریه کسانی که می گویند نماز احتیاط واجب مستقل است، با این احتیاط دو مرتبه مشکله ای پیش نمی آید.

بناء بر این نظریه، وجهی برای دو مرتبه نماز مشکوک اصلی را خوانده نمی باشد، کار خوبی است اما واجب نیست.

2. عده ای می گویند نماز احتیاط جزء واقعی و متمِّم است.

3. عده ای می گویند نماز احتیاط جزء ظاهری و متمِّم است.

طبق این دو نظریه، باید گفت نماز اصلی دوباره باید خوانده شود و دلیلی ندارد نماز احتیاط دوباره خوانده شود. نماز اصلی باید دوباره خوانده شود، چون اتیان به مامور به نشده است و بدل هم نیامده است، مامور به چهار رکعتی بوده که شک دارد آمده است یا خیر و بدل نیامده است، چون اگر نماز احتیاط فاسده بوده است و اگر دوباره بخواند، نماز فاسده نیست.

پس بنا بر قول جزئیت دو مشکل دارد:

1. مبادرت بهم خورده است چون نماز فاسده فاصله شده است.

2. منافی آمده است که نماز فاسده آمده است.

نتیجه ما ذکرنا این است که اگر ما افاده سیدنا الاستاد اگر احتیاط وجوبی باشد، فی غایة الاشکال است. چون نماز فاسده باعث بهم خوردن مبادرت و وجود منافی شده است.

و الی ذلک اشار جماعة من المعلقین للعروه:

سید می فرماید: «لو زاد فيها ركعة أو ركناً و لو سهواً بطلت و وجب عليه إعادتها ثمّ إعادة الصلاة»[2]

مرحوم جواهری: «في وجوب الإعادة نظر أحوطه ذلك و أقربه العدم»[3]

مرحوم نائینی: «على الأحوط لكن جواز الاجتزاء بإعادة الصلاة وحدها هو الأقوى»[4]

اینها جزئیت قائل هستند و می گویند نماز عصر را اعاده کند کافی است.

مرحوم حائری: «على الأحوط»[5]

می گویند علی الاحوط در اینجا مجتهد اطمینان پیدا نمی کند که مستقل است یا جزئیت و یا اگر جزئیت است ظاهری یا واقعی است، این را اطمینان پیدا نمی کند و می گوید احتیاط کند.

مرحوم آل یاسین: «الظاهر كفاية إعادة الصلاة حينئذٍ و لا يجب إعادتها»[6]

ایشان هم می گویند جزئیت و نماز اصلی کفایت می کند اگر اعاده شود.

مسأله 4: «لو نسي ركنا من ركعات الاحتياط أو زاده فيها بطلت‌فلا يترك الاحتياط باستئناف الاحتياط ثم إعادة الصلاة»[7]

مسئله 4 فروع کثیره ای دارد نسبت به نماز احتیاط. به این جهت که این فرد مثلا یقین پیدا می کند که نماز اصلی صحیح بوده که سه صورت دارد:

صورت اول: قبل از شروع نماز احتیاط علم پیدا می کند که نماز اصلی صحیح بوده است، این فرد را چه کند؟

صورت دوم: بعد از نماز احتیاط علم پیدا می کند که نماز اصلی تمام بوده است.

صورت سوم: در رکعت دوم نماز احتیاط یقین پیدا می کند که نماز اصلی تمام بوده است.

فرض دوم در این مسئله، علم به نقیصه نماز اصلی می کند که این فروض کثیره ای دارد و ان شاء الله فروض آن در جلسه بعد بیان خواهد شد.